نقش فیلمبرداری به اندازه‌ای در سینما کلیدی است که حتی شروع سینما به آن برمی‌گردد. فیلمبردار می‌تواند تصویری را ضبط کند که عمق، جنس و بافت آن، خود گوینده داستان باشند. فیلمبرداری یک زبان بصری برای انتقال مفاهیم است. در ادامه نگاه مختصری به پیشینه فیلمبرداری می‌اندازیم.
اولین فیلم جهان، در سال 1888 به دست لوئیس پرینس در لیدز ضبط شد که در اصل تصاویری از یک باغ بود. پس به نحوی، می‌توان او را اولین فیلمبردار تاریخ دانست. با این حال، کار او تفاوت‌هایی بنیادین با فیلمبرداری امروزی داشت. این فیلم شامل مجموعهای از تصاویر پیوسته می‌شد که با استفاده از دوربین‌های عکاسی گرفته شده بود.
سپس توماس ادیسون، ایده دستگاه کینه‌توسکوپ را مطرح کرد؛ این دستگاه جعبه‌ای بود که می‌توانست فیلم متحرکی را برای یک نفر به نمایش دربیاورد. کینه‌توسکوپ در سال 1893 معرفی شد که چیزی شبیه شهرفرنگ بود؛ از طریق دریچه بالای آن یک نفر می‌توانست فیلم را تماشا کند. مشکل کینه‌توسکوپ در حمل، محدودیت استفاده از آن و قیمت نجومی بود.
بعدتر، برادران لومیر، در سال 1895 دستگاه شگفت‌انگیز سینماتوگراف را اختراع کردند که یک نسخه تکامل یافته‌تر از کینه توسکوپ بود. آن‌ها با استفاده از این دستگاه، اولین فیلم متحرک دنیا را ساختند. دستگاه سینماتوگراف با فیلم "کارگران در حال خروج از کارخانه لومیر" در سال 1895 معرفی شد. با تولید فیلم‌های بیشتر و استقبال مردم، تقاضا برای سینماتوگراف‌ها افزایش یافت. تقاضای روزافزون مردم، باعث پیشرفت در این حوزه و تبدیل آن به یک صنعت شد؛ این موضوع، از دلایل تحول سینما و هنر فیلمبرداری بود.
بعد از مدت کوتاهی از اختراع لومیرها، مدل‌های اولیه آن وارد ایران شد. میرزا ابراهیم خان، پسر احمد صنیع‌الدوله عکاس‌باشی دربار مظفرالدین شاه را می‌توان اولین فیلمبردار ایرانی نامید.
فیلمبرداری، اصلی‌ترین مرحله تولید فیلم است. در این مرحله کارگردانی، نورپردازی، بازیگری، صدابرداری و برخی جلوه‌های ویژه به صورت همزمان انجام می‌شوند. پیش از این مرحله، طراحی صحنه و گریم صورت می‌گیرد و بازیگران نیز برای ایفای نقش آماده می‌شوند. گروه فیلمبرداری شامل افرادی همچون مدیر فیلمبرداری، فیلمبردار، دستیاران فیلمبرداری و نورپرداز می‌شود. در ادامه به توضیح تکنیک‌ها و مراحل کار فیلمبردار می‌پردازیم. برای آگاهی بیشتر و مطالعه مقالات تخصصی مرتبط لطفاً به کتگوری سینما مراجعه نمایید.
تکنیک های رایج فیلمبرداری
فیلمبرداری، حرفه‌ای بسیار تخصصی و تکنیکی است. این حرفه، علاوه بر مطالعات آکادمیک، نیازمند یادگیری تجربی و عملی است. در ادامه، به سراغ برخی از این تکنیک‌ها می‌رویم تا نکاتی رایج و ضروری را برای علاقه‌مندان به این هنر بررسی کنیم.
نورپردازی: نور و روایت داستان به صورت عمیقی به هم مرتبط‌اند. علاوه بر تمام مفاهیم و مضامینی که در طول فیلم تنها به کمک نور‌ها به مخاطب منتقل می‌شوند، به لحاظ زیباشناسی، نتیجه نهایی فیلم، بسیار تحت تأثیر نورپردازی است؛ بنابراین از وظایف اصلی هر فیلمبردار، آشنایی با تکنیک‌های اصلی نور و تنظیم آن است. شناخت نورپردازی اصلی، پس‌زمینه، محیطی، نور ملایم و خشن، همه و همه به فیلمبردار در نمایش بهتر فیلم کمک می‌کنند.
تنظیمات رنگ: رنگ‌ها نیز همچون نور، بخش عظیمی از تجربه مخاطب از سینما را شکل می‌دهند. اگرچه وظیفه تنظیم رنگ می‌تواند با تدوینگر و یا حتی گروه تخصصی رنگ باشد، اما دانش فیلمبردار در این زمینه بسیار مهم است. اغلب در حین تنظیم رنگ تدوینگر با فیلمبردار تعامل می‌کند. ممکن است خود فیلمبردار نیز یادداشت‌هایی در زمینه رنگ‌شناسی تصویر به تدوینگر ارائه دهد. به هر حال، در هر پروژه سینمایی افراد زیادی در تنظیم و تعادل رنگ نظر می‌دهند، که فیلمبردار نیز یکی از آن افراد به شمار می‌رود.
حرکات دوربین: حرکات دوربین فیلمبردار، از مهم‌ترین اجزای هر پروژه سینمایی است. درواقع فیلمبردار، اولین بیننده فیلم است. تمام روایت داستانی یک اثر سینمایی، به حرکت کردن یا نکردن دوربین او وابسته است. نوع نگاه دوربین به مناظر، آدم‌ها، اتفاقات و ارتباطات همه چیزی است که در نهایت مخاطب می‌بیند. نحوه قرارگیری دوربین و زاویه نگاه فیلمبردار نیز بسیار حائز اهمیت است؛ به همین منظور، فیلمبردار علاوه بر تکنیک‌های حرکت دوربین با تکنیک‌های زوایای دوربین از جمله Zoom (کم و زیاد کردن فاصله عدسی)، High angle (زاویه بالا)، Low angle(زاویه پایین)، Wide angle (زاویه باز) و Close up (نمای بسته) آشنا باشد.
ترکیب‌بندی: ترکیب، همان چیدمان درست عناصر درون کادر است. از اهمیت آن می‌توان گفت، تصویر بصری جذاب، بدون کادربندی درست ایجاد نمی‌شود. ترکیب‌بندی، نماهای بی‌نظیر سینمایی را ساخته و علاوه بر تقویت زیباشناسی اثر، به کیفیت روایت نیز داستان کمک می‌کند. از معروف‌ترین تکنیک‌های ترکیب‌بندی، می‌توان به قانون یک سوم اشاره کرد. در این روش، فیلمبردار کادر تصویر را به 9 قسمت مساوی تقسیم کرده و سوژه یا نقاط کانونی را در جایی قرار می‌دهد که خطوط را قطع کند.
استفاده از ابزار و تجهیزات: بدیهی است که از مهم‌ترین تکنیک‌های مورد نیاز هر فیلمبردار، دانش استفاده درست از ابزار‌های گوناگون و پیشرفته است. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش عرصه ابزار، انتخاب مناسب دوربین، لنز، سه‌پایه، مانیتور و همچنین لوازم جانبی آن کار آسانی نیست. با توجه به نوع پروژه، کارگردانی و نحوه فیلمبرداری، ابزار کار نیز تغییر می‌کند. بنابراین شناخت فیلمبردار از این ابزارها ضروری به شمار می‌رود.
روایت کردن: اگرچه روایت‌گری از تکنیک‌های اصلی کارگردانی و نویسندگی محسوب می‌شود، اما فیلمبردار نیز نقش بسیار برجسته‌ای در آن ایفا می‌کند. تا حدی که بخش زیادی از روایت بصری داستان، به عهده او است. آشنایی کامل فیلمبردار با حس و حال، فضا و لحن داستان، از مهم‌ترین اتفاقات به شمار می‌رود. برای درست روایت کردن داستان، فیلمبردار از زاویه، حرکت دوربین و نور مناسب استفاده می‌کند. تعامل کارگردان و فیلمبردار، در این مبحث، کمک‌کننده است؛ چراکه هر دو باید در چگونگی شیوه روایت کردن داستان به اشتراک نظر برسند.
لازم به ذکر است این اطلاعات کلی برای شروع آشنایی با این حرفه، ضروری است؛ اما در صورت علاقه‌مندی برای آشنایی تخصصی با فیلمبرداری و تکنیک‌های آن می‌توانید به مقالات فیلمبرداری مجله فرواک مراجعه کنید.
فیلمنامه و فیلمبرداری
فیلمنامه، اولین قدم برای ساخت یک فیلم است. باید متنی وجود داشته باشد که بشود از آن فیلمبرداری کرد و اثر را ساخت. رابطه عمیق و مهمی بین کلمات و تصویر وجود دارند. آیا تا به حال متوجه این شده‌اید که عکسی حرف می‌زند یا کلماتی وجود دارند که تصویرشان در ذهنمان شکل می‌گیرد؟ در واقع سینما همه این‌ها است.
یکی از عوامل لازم برای اینکه متن به فیلم تبدیل شود، فیلمبرداری آن است. از فیلمنامه تا فیلمبرداری مراحلی وجود دارند که در ادامه قصد داریم به آن‌ها بپردازیم. این مراحل درباره جان‌بخشی به کلمات و چگونگی انتقال آن‌ها از متن به تصویر است. در واقع، فیلمبرداری از عواملی است که خیال‌پردازی را به واقعیت تبدیل می‌کند.
فیلمنامه نوشته و فیلم ساخته می‌شود تا بتوان قصه‌ها را به صورت تصویری دید. تصویربردار یا فیلمبردار اثر سینمایی را می‌توان یکی از رکن‌های اصلی این حرفه دانست؛ چراکه سینما بدون تصویر وجود ندارد. فیلم‌های صامت نیز مدرکی برای همین موضوع به شمار می‌روند؛ زیرا به خوبی بیانگر اولیت تصویر حتی بر صدا در شکل‌گیری یک اثر سینمایی هستند.
۳ مرحله اصلی در فرآیند یک پروژه سینمایی وجود دارد به نام‌های پیش تولید ،تولید و پس تولید.
در پیش‌تولید، ایده اولیه شکل می‌گیرد و هنوز فیلمنامه فقط روی کاغذ وجود دارد. در مرحله تولید، تمام عوامل انتخاب شده سرصحنه می‌آیند تا کار را از کاغذ به تصویر کشیده و تولید کنند. این جا است که فرآیند فیلمبرداری آغاز می‌شود. با این حال، قبل از شروع این فرآیند نیز مراحلی وجود دارد که عوامل فیلمبرداری باید برای بهبود کیفیت کار خود در آن‌ها حاضر باشند.
مراحل کار فیلمبرداری
مراحل کار فیلمبرداری بسیار گسترده است؛ چراکه با استفاده از فیلمبرداری است که زاویه دید روایت فیلم مشخص می‌شود. از همان ابتدای فیلمبرداری (کلید خوردن یک پروژه)، فیلمبردار در کنار کارگردان به پی‌ریزی پایه و اساس سبک بصری فیلم می‌پردازد. این پی‌ریزی شامل فکر کردن در مورد سبک، لحن و پالت رنگی فیلم است.
علاوه بر آن، وقتی قرار است فیلمبرداری در لوکیشنی انجام شود، فیلمبردار یکی از افرادی‌است که نقش مهمی در جستجو و انتخاب مکان مناسب دارد. او چشم یک کارگردان است که قرار است ایده‌های او را به تصویر بکشد؛ پس باید دقت کند مکان یا لوکیشن انتخاب‌شده در هنگام فیلمبرداری به کمک گروه بیاید. او همچنین می‌بایست کار ارزیابی نور آن مکان، موقعیت قرارگیری دوربین و ویژگی‌های کلی فضا را انجام دهد.
در مرحله بعد، نوبت به تهیه تجهیزات و جمع کردن عوامل مورد نیاز فیلمبرداری می‌رسد. این کار، با مشورت تهیه‌کننده و کارگردان صورت می‌گیرد. همانطور که گفته شد، از مهم‌ترین تجهیزات فیلمبرداری می‌توان به انواع دوربین‌های فیلمبرداری، لنز، فیلتر، سه‌پایه و نگهدارنده و دیگر لوازم جانبی اشاره کرد.
بعد از آن، نوبت به فرآیند فیلمبرداری می‌رسد. فیلمبردار، محل قرارگیری دوربین‌ها، حرکت و زوایای آن‌ها، تنظیمات نور و نماهای مختلف را مشخص می‌کند. او همچنین به صورت مداوم با کارگردان همکاری کرده تا مطمئن شود هر سکانس به لحاظ بصری، مناسب و جذاب است. برای مطالعه بیشتر درباره هر یک از موارد ذکر شده، و کسب اطلاعات درباره جزئیات کار فیلمبرداری، شما می‌توانید به مقاله‌های تخصصی ما در مجله فرواک مراجعه فرمائید.
سخن آخر
همانطور که رجر دیکنز گفته است: "فیلمبردار، تصویر اثر را خلق می‌کند. کار او فراتر از ثبت و ضبط است. فعالیت اصلی او کار کردن با دوربین نیست بلکه دیدن از طریق آن است. او باید حس بصری قدرتمندی داشته باشد تا بتواند دیگاه و نگاهش را به پروژه منتقل کند. تماشا می‌کند اما تنها یک تماشاچی منفعل نیست. درواقع با کارگردان، بازیگر، تهیه‌کننده و تمامی عوامل تولید، ارتباطی مؤثر دارد."
به اطلاعات مختصری درباره تاریخ پیدایش این حرفه، تکنیک‌های کاربردی و رایج در آن، مراحل کار یک فیلمبردار و روند تبدیل متن به تصویر پرداختیم. البته سینما، هنری جمعی است؛ به این معنی که برای خروجی مناسب اثر، همه مهره‌ها باید در سر جای درست خود قرار بگیرند. بعضی از کارگردان‌ها سعی دارند تا با استفاده اغراق‌آمیز از دوربین فیلمبردار، نقص‌های دیگر اثر را بپوشانند که معمولاً نتیجه عکس دارد. برای آشنایی تخصصی‌تر با این هنر می‌توانید به مقالات فیلمبرداری در مجله فرواک مراجعه کنید.
