به همان اندازه که اَدای دیالوگ‌ها، زبان بدن بازیگر، موسیقی و... در نمایش دخیل هستند، نور هم تأثیر بسیار زیادی بر تماشاگر خواهد داشت. طراحی نور، به عناصری مانند هماهنگی، ریتم نمایش و توازن وابسته است. نورپردازی صحنه، در دسته هنرهای دیداری قرار می‌گیرد. این هنر، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ زیرا نور، باعث درک بیشتر تماشاگر از آنچه در صحنه در حال رخ دادن است می‌شود. نور در تئاتر، به مخاطب امکان همسو شدن با داستان را می‌دهد؛ در هر لحظه از نمایش، مخاطب با تنظیم نوری که انجام شده است، می‌تواند احساسات مختلف مانند ترس، خشم، شادی، غم و... را بهتر حس کند.
می‌توان گفت نمایشنامه یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده نوع نورپردازی در صحنه است؛ در ابتدا، نورپرداز، بهتر است تجزیه و تحلیل درستی از نمایشنامه داشته باشد تا بتواند کار خود را به درستی انجام دهد. در ادامه به بررسی کلی این موضوع خواهیم پرداخت.
در نهایت، برای اینکه مخاطب بتواند صحنه را به خوبی ببیند، درک کند و خود را جای شخصیت‌ها تجسم کند، تمامی عوامل موجود در نمایش باید باهم در تلاش و تعامل باشند. برای آگاهی بیشتر و مطالعه مقالات تخصصی مرتبط لطفاً به کتگوری تئاتر مجله فرواک مراجعه نمایید.
هدف نورپردازی صحنه
اساسی‌ترین هدف برای طراحی نور صحنه، تاباندن نور به بازیگرها، دکور و عناصر داخل صحنه است. تماشاگران باید بتوانند اتفاقات صحنه را به وضوح ببینند تا با آن ارتباط برقرار کنند. بعضی اوقات نور نادرست و ناکافی می‌تواند از موفقیت نمایش بکاهد؛ برای مثال، به کارگیری نامناسب از نور، باعث می‌شود مخاطب نتواند به درستی چهره بازیگر و میمیک صورت او را تشخیص دهد. در ادامه به دو مورد از این اهداف به صورت خاص می‌پردازیم.
برجسته کردن نقاط مختلف: تاباندن نور به یک نقطه خاص، قدرت هدایت نگاه و توجه تماشاگر به قسمت‌های مورد نظر را دارد.
تنظیم صحنه: تنظیم صحنه، در بعضی مواقع به معنای ایجاد توهمات نوری به وسیله نور است. برای مثال، می‌توانید از یک نور متحرک استفاده کنید تا به نظر برسد خورشید در حال طلوع یا غروب است.
آشنایی با مبانی طراحی نور در تئاتر
همانطور که گفته شد، نورپردازی در تئاتر، به کار بردن نور برای ایجاد تعاملی پویا با صحنه، شخصیت‌ها و مخاطبان است. اصول و مبانی طراحی نور در تئاتر، مفاهیم و تکنیک‌های اساسی هستند که برای ایجاد جلوه‌های بصری و فضای اجرای تئاتر به کار می‌روند. این اصول و مبانی عبارتند از:
- رنگ: استفاده از رنگ، جنبه حیاتی نورپردازی تئاتر است. طراح نور باید به درک عمیقی از تأثیراتی که رنگ‌های مختلف نور می‌توانند بر فضای اجرا داشته باشند، برسد.
- بافت: طراح نور باید تأثیراتی که بافت‌های مختلف نور روی یک اجرا دارند را بداند و درک کند. به عنوان مثال، استفاده از پرتوها، لکه‌ها و سایر ابزارهای نورپردازی برای ایجاد جلوه‌های متنوع.
- جهت: جهت نورپردازی، یک اصل مهم به شمار می‌آید. طراح، باید نحوه هدایت نور و ایجاد انواع افکت‌ها مانند عمق و پرسپکتیو را بشناسد.
- جلوه‌ها: مجری نور، باید بتواند شرایط مختلفی مانند مه، برف، باران و جلوه‌های ویژه دیگر را برای افزایش جذابیت بصری صحنه ایجاد کند.
- ایمنی: گروه نور باید بتوانند از ایمن بودن تجهیزات نورپردازی بر صحنه در طول اجرا اطمینان حاصل کنند.
اهمیت طراحی نور در تئاتر
نور، علاوه بر تأمین روشنایی صحنه برای دید بهتر مخاطبان، کارکردهای دیگری نیز دارد. از نور در صحنه تئاتر می‌توان برای نشان دادن زمان، مکان و حس و حال نمایش استفاده شود.
هنگام نورپردازی صحنه تئاتر، یک طراح می‌بایست که حتماً زمان و مکان را در نظر بگیرد؛ چه زمان و مکان موجود در نمایشنامه و چه زمان و مکان تولید اثر. طراحی نور باید زمینه‌های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی داستان نمایش را به خوبی بازتاب دهد.
همانطور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، این بخش، بر حس و حالی که مخاطب هنگام دیدن اجرا تجربه خواهد کرد اثر دارد. انواع نورپردازی‌ها می‌توانند حالات و فضاهای متفاوتی را ایجاد کنند و برای رسیدن به این هدف از المان‌های مختلفی استفاده می‌کنند. یکی از این المان‌ها که تأثیر بسزایی در دریافت حسی مخاطب از پیام بصری داستان دارد، رنگ است؛ به عنوان مثال، نور آبی اغلب برای انتقال یک حس سردی یا ایجاد فضای شبانه استفاده می‌شود. میزان یا سطوح روشنایی نیز یکی دیگر از آن المان‌ها است. با پایین آوردن سطح نورپردازی نیز، می‌توان فضایی رازآلود به وجود آورد.
سبک ها در طراحی نور تئاتر
سبک‌های نمایشنامه و تئاتر، که در دسته‌بندی‌های دیگر مجله فرواک نیز به آن‌ها اشاره شده است، در طراحی نور مؤثر هستند. هر یک از این سبک‌ها، به نورپردازی خاصی جهت انتقال معنا و حس مورد نظر خود نیاز دارند.
رئالیسم (واقع‌گرایی): رئالیسم تلاش می‌کند اثری را خلق کند که تا حد امکان شبیه به زندگی واقعی باشد. یک طراح نور در تئاتر‌های رئالیست، نیاز به بازتولید نور، همانگونه که در موقعیت‌های واقعی به نظر می‌رسد، دارد. دستیابی به این نتیجه می‌تواند چالش برانگیز باشد.
ناتورالیسم (طبیعت‌گرایی): استفاده از نورپردازی باز و طبیعی، به منظور کاهش حس نمایشی بودن اجرا برای تماشاگر. لازم به ذکر است، یکی از جزئیات افراطی که ناتورالیسم از آن استفاده می‌کند، به کارگیری وسایل روشنایی واقعی مثل لامپ‌های خانگی است.
سورئالیسم (فراواقع‌گرایی): در سورئالیسم، طراحی نور به نسبت سبک واقع‌گرایانه یا طبیعت‌گرایانه، بیشتر به عنوان یک عنصر قصه‌گویی استفاده می‌شود. ممکن است برای ایجاد اغراق، نشان دادن نقاط عطف نمایش، تأکید بر روی شخصیت یا عنصر خاصی در صحنه و... به کار رود.
اکسپرسیونیسم (درون‌آزمایی): از آنجایی که این سبک بر بعد مکانیکی و ماشینی زندگی انسان تمرکز دارد و آن را نقد می‌کند، طراحی نور در همین راستا انجام می‌شود. نور با حالت گازی که در هوا ایجاد می‌کند، معمولاً فضای ماشینی و صنعتی نمایش را به خوبی بازتاب می‌دهد. علاوه بر آن، مفهوم اصلی اکسپرسیونیسم، نشان دادن حالات درونی و انتزاعی نوع بشر است. برای نشان دادن این افکار و احساسات انتزاعی، در طراحی صحنه، از عناصر تند و زمخت استفاده می‌شود. پس برای تأکید بر این وجه از این سبک تئاتر، می‌توان سعی داشت تا با ایجاد سایه‌های خشن بر این ویژگی‌های طراحی صحنه افزود.
امپرسیونیسم (دریافتگری): این سبک از تئاتر، بر احساسات درونی و رؤیاگونه انسان تمرکز دارد. در این سبک، از طراحی نور برای ایجاد فضایی خیال‌انگیز و احساسی استفاده می‌شود. در تئاتر امپرسیونیسم، نور وظیفه محو و نرم کردن تصویری که از صحنه به چشم می‌رسد را دارد.
سمبولیسم (نمادگرایی): در تئاتر‌های سبک سمبولیسم، تمرکز بر انتقال ایده‌ها به مخاطب است نه نشان دادن زندگی واقعی. تمام عناصر تئاتر، از جمله طراحی نور، در راستای همین هدف برنامه‌ریزی و اجرا می‌شوند. پس اجرای نور نیز به منظور برقراری ارتباط معنایی با مخاطب استفاده می‌شود. شدت و رنگ نور برای نشان دادن نمادها به کار می‌روند.
تجزیه و تحلیل نمایشنامه در طراحی نور تئاتر
تحلیل نورپردازی تئاتر، شامل بررسی و ارزیابی جنبه‌های فنی و هنری طراحی نور در تولید تئاتر است. تجزیه و تحلیل نور، جزء مهم‌ترین مراحل است؛ طراح نور، پس از بار‌ها خواندن نمایشنامه و مشخص شدن سبک، فضا، مضمون و درون‌مایه نمایشنامه به بررسی و استفاده از نور و سایه، رنگ و کنتراست می‌پردازد. در تحلیل نورپردازی تئاتر، استفاده از تکنیک‌های نورپردازی مانند نورپردازی کلیدی، نور پس‌زمینه و نورپردازی پرکننده را نیز می‌توان مورد مطالعه قرار داد. با این کار، می‌توان درک کرد که نورپردازی چگونه، ظاهرها و سبک‌های متفاوتی را روی صحنه ایجاد می‌کند. همچنین می‌تواند شامل بررسی روش‌های مختلف نورپردازی مانند نورپردازی ترسناک، رمانتیک و... برای چگونگی ایجاد حال و هوایی خاص در نورپردازی صحنه نمایش باشد.
در تعریف کلی، تجزیه و تحلیل نورپردازی تئاتر، برای درک تأثیر نور بر حال و هوای کلی یک نمایشنامه و چگونگی انتقال یک پیام یا احساس خاص انجام می‌شود. طراحی نور بخشی ضروری در صحنه تئاتر است و غالباً نقش مهمی در برجسته کردن عناصر خاصی بر صحنه را دارد. همچنین، می‌تواند بینشی در مورد چگونگی استفاده از تکنیک‌های مختلف نورپردازی برای ایجاد جلوه‌های احساسی و بصری روی صحنه ارائه دهد.
تجهیزات و ابزار طراحی نور در تئاتر
بدون شناخت کافی از تجهیزات نور، نمی‌توان یک کار حرفه‌ای به مخاطبان ارائه داد. ابزار نور در تئاتر شامل نورافکن‌ها، هالوژن، چراغ‌های سقفی، چند لامپی، لامپ‌های LED و صفحات تقسیم برق می‌شود.
نورافکن
یکی از تجهیزات نور سالن تئاتر نورافکن است که برای ایجاد جلوه‌های نوری در صحنه استفاده می‌شود. همچنین مفیدترین وسیله، برای روشن کردن صحنه به شمار می‌رود. نورافکن‌ها، دارای لامپ‌های قدرتمندی هستند که نور قابل تنظیم تولید می‌کنند. این ابزار، نورهای رنگی و متحرک ارائه می‌دهند که تأثیر بسزایی بر جلوه‌های نوری و جوی نمایش‌ها دارد. امکان کنترل بالای این تجهیزات، افکت‌های نوری متنوعی ایجاد می‌کند. بهره بردن از نورافکن‌ها، نمایش را به یک تجربه بصری و هنری جذاب برای مخاطب، تبدیل می‌کنند.
هالوژن
هالوژن، برای ایجاد نور قوی و روشن استفاده می‌شود. این وسیله، نوری بسیار روشن و واضح ایجاد می‌کند که برای تئاتر مناسب است. با ترکیب هالوژن‌ها با دیگر تجهیزات نور، مانند فیلترها و لنز، می‌توان افکت‌های نوری و جلوه‌های ویژه ایجاد کرد. هالوژن‌ها نسبت به لامپ‌های معمولی، دارای عمر طولانی‌تری هستند و انرژی بیشتری را به نور تبدیل می‌کنند. به دلیل گرمای تولید شده توسط هالوژن‌ها، باید از آن‌ها در محیطی ایمن استفاده کرد.
چراغ‌های سقفی
این چراغ‌ها در سقف سالن تئاتر نصب می‌شوند و نور یکنواخت و گسترده‌ای ایجاد می‌کنند. چراغ‌های سقفی، نور مناسبی در صحنه تئاتر توزیع می‌کنند و تمامی قسمت‌ها به خوبی روشن می‌شوند.
چراغ‌های چند لامپی
چراغ‌های چند لامپی، شکل و اندازه‌های متفاوتی دارند و نور آن‌ها به سمت بالا تابانده می‌شود. می‌توان از آن‌ها در سه حالت داخل کف صحنه، جلوی کف صحنه یا در یک محفظه، استفاده کرد.
لامپ‌های LED
استفاده از لامپ‌های LED در نورپردازی، یک روش پیشرفته و مدرن است. این لامپ‌ها، مزایای زیادی دارند؛ به دلیل مصرف انرژی کمتر، باعث کاهش هزینه‌ها می‌شوند. همچنین، عمر طولانی آن‌ها، هزینه‌های نگهداری و تعویض مداوم را کاهش می‌دهند. لامپ‌های LEDدارای قابلیت تنظیم و کنترل نور هستند.
صفحات تقسیم برق
صفحه تقسیم برق، وسیله‌ای است که تکنسین‌های نورپردازی از آن برای کنترل چراغ‌های صحنه، استفاده می‌کنند. این صفحات دارای مدار و کلید هستند.
وظایف اصلی یک طراح نور چیست؟
طراح نور تئاتر، فردی است که مسئولیت طراحی و اجرای نور یک نمایش را بر عهده دارد. وظایف او به طور کلی، شامل انتخاب نوع روشنایی، تعیین مکان و محل قرارگیری چراغ ها و ایجاد مفهوم کلی نور برای خلق اثر است. طراح نور تئاتر، نیاز به درک عمیقی از جنبه‌های فنی نورپردازی تئاتر و همچنین عناصر هنری و خلاقانه طراحی نور دارد.
برخی از وظایف کلیدی یک طراح نور عبارتند از:
1. چشم‌انداز خلاق: او باید دیدی خلاقانه برای نورپردازی، به منظور ایجاد حالت، فضا و سبک بصری داشته باشد.
2. طراحی نور: به منظور ایجاد طرح نورپردازی است. شامل محل قرارگیری، نوع و رنگ نورها و همچنین زمان‌بندی نشانه‌ها و تغییرات می‌شود.
3. برنامه‌ریزی فنی: به معنی برنامه‌ریزی برای جنبه‌های فنی روشنایی، مانند سیم‌کشی، تجهیزات روشنایی و سیستم‌های کنترل است.
۴. پشتیبانی فنی: در حین اجرا و در صورت نیاز، باید پشتیبانی فنی مستمر برای عیب‌یابی و تنظیم نور وجود داشته باشد.
۵. همکاری با سایر اعضای گروه: طراح نور باید با کارگردان، طراح صحنه، طراح لباس و سایر عوامل همکاری داشته باشد. این امر، برای دستیابی به جلوه‌های مورد نظر و ایجاد یک تجربه بصری منسجم و جذاب برای مخاطب انجام می‌شود.
حرف آخر
به طور کلی، نورپردازی تئاتر، هنری است که مهارت و خلاقیت زیادی برای تسلط به آن نیاز داریم. با ساختن و دستکاری دقیق نور در یک صحنه، مجریان نور، می‌توانند نماهای بصری خیره‌کننده و جذابی ایجاد کنند؛ این نماها باعث تقویت داستان شده و به حال و هوای کلی نمایش کمک می‌کنند.
ما در این بخش، به تجزیه و تحلیل نورپردازی تئاتر، که یکی از اساسی‌ترین عناصر در روند تولید است، پرداختیم. همچنین در رابطه با اصول و مبانی این هنر، که برای موفقیت اجرای تئاتر حیاتی است صحبت شد. نگاهی کلی به سبک ها، تجهیزات و وظایف طراح و مجری نور داشتیم. برای مطالعه تخصصی‌تر در این زمینه، شما می‌توانید به بخش طراحی نور تئاتر مجله فرواک مراجعه نمائید.
