طراحیصحنه سینما، ارتباطی بین هنرهای دیداری مانند معماری، نقاشی و مجسمه‌سازی و هنرهای اجرایی- نمایشی ایجاد می‌کند. طراح صحنه، باید از زمان، فرهنگ، جغرافیا و... مربوط به داستان فیلم، اطلاعات کافی کسب کرده و صحنه‌ای متناسب با فیلم طراحی کند. همچنین، طراح صحنه باید با مواد و امکانات ساخت دکور آشنایی کامل داشته باشد. او باید بتواند متناسب با بودجه در نظر گرفته شده دکور را پیاده‌سازی کند.
طراحیصحنه سینما، با خلق فضای بصری، عنصر مهمی در شکل‌گیری احساسات مخاطب است. در ساختن فیلم، طراحیصحنه، به همراه دکور، نور، زاویه دوربین و لباس نقش مهمی در رساندن پیام فیلم به مخاطب دارد. درواقع طراحیصحنه و دکور می‌توانند نشانه‌هایی برای رمزگشایی لایه‌های پنهان داستان باشند.
نشانه‌ها به سه دسته شمایلی، نمایه‌ای و نمادین تقسیم‌بندی می‌شوند.
شمایلی: براساس شباهت نشانه با موضوع عمل می‌کند.
نمایه‌ای: در آن نوعی پیوستگی معنایی بین موضوع و نشانه وجود دارد.
نمادین: بر اساس قراردادهای اجتماعی است.
مبحث طراحیصحنه بحثی گسترده است که برای آشنایی نسبی با آن در ادامه مطالبی آورده شده است. برای آگاهی بیشتر و مطالعه مقالات تخصصی مرتبط لطفاً به کتگوری سینما مراجعه نمایید.
اصول ابتدایی طراحی صحنه سینما
طراحیصحنه سینما به معنی طراحی فضاهای فیلمبرداری بر اساس قصه فیلم یا سناریو است. داستان یک فیلم، نوع صحنه و دکور آن را مشخص می‌کند. با در نظر گرفتن این مطلب، می‌توان نوع طراحیصحنه سینما را به چند دسته کلی تقسیم کرد:
صحنه فضای باز: شامل طبیعت و اطراف آن و به طور کلی فضاهای باز در طراحی صحنه سینما می‌شود.
صحنه‌های داخلی: شامل آپارتمان، اتاق‌ها و به صورت کلی همه فضاهای داخلی می‌شود.
صحنه‌های مجازی: شامل طراحیصحنه سینما، با استفاده از جلوه‌های ویژه می‌شود؛ برای مثال، صحنه‌های جنگی یا پرواز‌های مجازی.
صحنه‌های ترکیبی: همانطورکه از نامش پیدا است، ترکیبی از انواع صحنه‌های مختلف است.
اگر بخواهیم یک آشنایی نسبی با طراحیصحنه سینما داشته باشیم، می‌توانیم آن را به 4 فاز دسته بندی کنیم:
- آماده سازی: در این فاز، پس از اینکه طراح‌صحنه، فیلمنامه را با مشورت کارگردان تجزیه و تحلیل کرد، برنامه‌ریزی، تحقیق و طراحی اولیه با توجه به سبک فیلم صورت می‌گیرد. برای درک بهتر می‌تواند از مدل‌های سه بعدی، طراحی‌های اولیه و تصاویر نازک استفاده کند.
- طراحی: در این فاز از طراحیصحنه سینما، از مدل‌های سه بعدی و طراحی‌های اولیه برای تغییرات و تکمیل طرح استفاده می‌شود. پس از انجام تغییرات مورد نیاز، طرح نهایی تأیید می‌شود.
- ساخت: در این مرحله، از طرح‌های نهایی و مدل‌های سه بعدی برای ساخت صحنه سینما و دکور استفاده می‌شود. برای اجرایی کردن، معمولاً از مواد مختلف مانند چوب، استیل و پلی‌استیرن استفاده می‌شود.
- مرحله نهایی: صحنه و دکور نصب و برای هماهنگی با نورپردازی، تست نور انجام می‌شود.
چگونه طراح‌صحنه سینما شویم؟
برای طراح‌صحنه شدن، راه‌های متفاوتی از جمله تحصیلات دانشگاهی و آکادمیک، ثبت نام در آموزشگاه‌های فنی‌حرفه‌ای یا خصوصی وجود دارد. طراحیصحنه سینما جزء مراحل فنی و اجرایی است؛ پس تا می‌توانید به صورت تجربی و عملی، خودتان را در این رشته محک بزنید. در نهایت با استفاده از ذوق و خلاقیت خود، تکنیک‌های حرفه‌ای و مهارت‌های هنری، به طراح‌صحنه موفقی تبدیل شوید.
معرفی انواع ژانرها در طراحی صحنه سینما
پیش‌تر و در مبحث فیلمنامه‌نویسی، به ژانرها و معرفی آنها پرداخته‌ایم. با این حال، خیلی از ویژگی‌های حسی و بصری یک ژانر، در طراحی صحنه‌اش مشخص می‌شود. در ادامه، ارتباط طراحیصحنه و برخی از ژانر‌های سینمایی را بررسی می‌کنیم.
سینمای درام به زندگی روزمره و روابط بین آدم‌ها می‌پردازد؛ بنابراین طراحیصحنه، باید متناسب با فضای داستان باشد. همچنین طراحی‌صحنه‌های مختلف، می‌تواند نشان‌دهنده ویژگی کاراکتر‌ها باشد. از طرفی دیگر طراحیصحنه سینمای کمدی، قضیه‌ای کاملاً متفاوت دارد و می‌تواند بر اساس نوع کمدی نیز تغییر کند. برای مثال، در کمدی موقعیت، اغلب، ارتباط صحنه و شخصیت‌ها باعث به وجود آمدن اتفاقات خنده‌دار می‌شود. عموماً فضای برخی از فیلم‌های کمدی در مقایسه با درام روشن‌تر است و می‌تواند حس خوشحالی را بازتاب دهد.
طراحیصحنه سینما در ژانر اکشن به گونه‌ای است که متناسب با طبیعت پر‌تنش و سریع فیلم باشد. در این نوع از فیلم‌ها، تقریباً شبیه به کمدی موقعیت، طراحی صحنه، کاربردی است. به این معنی که فضا را برای زد و خورد‌ها، صحنه‌های تعقیب و گریز و تیراندازی مهیا می‌کند.
بسیاری از موارد بالا در طراحیصحنه سینمای علمی-تخیلی نیز صدق می‌کنند؛ با این تفاوت که برای ژانر علمی-تخیلی، طراح‌صحنه باید یک دنیای تخیلی را خلق کند که در بعد دیگری از زمان و مکان اتفاق می‌افتد؛ برای مثال سیاره‌ای دیگر یا جهانی در آینده. با این حال، ژانر علمی-تخیلی از منطق خاصی پیروی می‌کند و در بسیاری از موارد، نسخه‌ای پیشرفته از جهان واقعی را به تصویر می‌کشد. طراحیصحنه برای این ژانر، حالتی نمادین دارد و نشان‌دهنده مضمون کلی فیلم است.
طراحیصحنه سینمای فانتزی بسیار شبیه به سینمای علمی-تخیلی است؛ چراکه هر دو به خلق دنیایی جدید می‌پردازند. دنیای فیلم‌های علمی-تخیلی به طور معمول از قوانین علمی و منطقی جهان ما پیروی می‌کنند و تنها تکنولوژی متفاوتی دارند. اما فیلم‌های فانتزی می‌توانند کاملاً بر اساس تخیل نویسنده باشند و از هیچ منطق خاصی به جز منطق قصه پیروی نکنند. پس دنیای طراحیصحنه برای این ژانر بسیار نامحدودتر و جادویی‌تر است و اغلب از جلوه‌های ویژه برای عملی کردن طرح‌ها استفاده می‌شود.
برای طراحیصحنه فیلم‌های تاریخی، نشان دادن دوره‌ای که فیلم به آن تعلق دارد از مهم‌ترین بخش‌های آن است. پس استفاده از امکانات و اکسسوار مناسب ضروری است. حتی کوچک‌ترین جزئیات نیز اهمیت دارند. برای مثال، طراحیصحنه فیلمی که داستان آن در دهه اول قرن نوزدهم رخ می‌دهد با یک داستان دوران ویکتوریایی بسیار تفاوت دارد؛ با وجود اینکه شاید تفاوت زمانی بین این دو داستان، به پنجاه سال هم نرسد.
آخرین ژانری که در این بخش به طراحیصحنه آن خواهیم پرداخت ژانر وحشت است. طراحیصحنه سینمای وحشت باید به گونه‌ای باشد که بر ترس، وحشت و همچنین کنجکاوی مخاطب خود بیافزاید و دارای جنبه‌های تاریک باشد؛ به این معنی که صحنه فیلم‌های وحشت باید ناشناخته‌ها را در خود جای دهند.
4 تکنیک اساسی برای طراحی صحنه سینما
تکنیک‌های طراحیصحنه سینما بسیار متنوع هستند و با توجه به نیاز‌ها و اهداف فیلم تغییر می‌کنند. در ادامه قصد داریم با برخی از این تکنیکها آشنا شویم:
- نورپردازی:
- انتخاب نور مناسب: با توجه به تنوع بسیار زیادی که بخش نور در اختیار ما گذاشته است، باید با توجه به داستان، درست‌ترین انتخاب را داشته باشیم. از انواع نورها می‌توان به نورهای نرم، سخت، داغ یا سرد و... اشاره کرد.
- ایجاد فضای مناسب: نورپردازی برای ایجاد جَو‌های مختلف مانند ترسناک، رمانتیک یا هیجان‌انگیز درون داستان استفاده می‌شود.
- نورهای تزیینی: این دسته از نورها بیشتر برای جلب توجه مخاطب به کار می‌رود.
- تنظیم دکور صحنه :
- مکان مناسب: انتخاب مکان مناسب بر اساس داستان و تنظیمات دکور‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
- جلوه‌های ویژه: به استفاده از تکنیک‌هایی نظیر افکت‌های کامپیوتری، انفجارها، کامپوزیتینگ، موشن کپچر و ترفندهای دیگر برای ایجاد جلوه‌های بصری، می‌گویند. در دسته‌بندی جلوه‌های ویژه در مجله فرواک به صورت تخصصی به این موضوعات پرداخته‌ایم.
- تنظیمات دوربین
- زوایای دوربین: این تکنیک، هم در مرحله طراحیصحنه سینما و هم اجرا به کار برده می‌شود. به این صورت که زوایای مناسب فیلمبرداری، به منظور تاثیر بیشتر بر داستان، تعیین و استفاده می‌شوند.
- حرکات دوربین: یک طراح‌صحنه حرفه‌ای در تمام مراحل، حرکات دوربین، مانند تیلتینگ (حرکت دوربین به بالا یا پایین)، زوم (بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی) و... را برای خلق صحنه‌ای مطلوب در نظر می‌گیرد.
تعریف مفهوم اسکیس و راندو در طراحی صحنه سینما
- طراحان‌صحنه برای به تصویر کشیدن ایده‌های اولیه ذهنی خود و عملی کردنشان از اسکیس استفاده می‌کنند. به طراحی سریع و بدون جزئیات، با استفاده از خطوط، برای بیان حالت کلی صحنه فیلم، اسکیس گفته می‌شود. طراحی اولیه، به همراه ماکت و نرم‌افزار، ابزارهایی مهم برای ترسیم ایده‌های ذهنی در طراحیصحنه سینما هستند.
- طرح اولیه، فضای فیزیکی را به کمک خطوط و هنر معماری نمایش می‌دهد. همچنین می‌تواند فضای احساسی را با استفاده از نور ترسیم کند. طراح‌صحنه، با استفاده از این کار، به صورت نمادین، مکان و فضای فیلم را خلق می‌کند. سپس، طرح اولیه را با استفاده از خودنویس و ماژیکِ راندو، براساس فضای فیلمنامه و ذهن کارگردان قلم می‌زند تا به طرح نهایی رسیده و اجرا شود.
چگونگی ساخت دکور در طراحی صحنه سینما
- ساخت دکور در طراحیصحنه سینما، به معنای ایجاد صحنه‌های فیزیکی برای یک فیلم است. عموماً بعد از مرحله اسکیس و راندو، باید مرحله ساخت ماکتِ دکور طی شود. در ابتدا، ماکتی در مقیاسی مطابق صحنه واقعی ساخته می‌شود. دکور، پس از تأیید شدن توسط کارگردان و تهیه‌کننده، در صحنه فیلمبرداری به مرحله اجرا می‌رسد.
مواد و ابزار ساخت دکور در طراحی صحنه سینما
- در طراحیصحنه سینما، از طیف گسترده‌ای از مواد و ابزارآلات استفاده می‌شود که در این‌جا به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
- مواد سازه‌ای: چوب، فلز، بتن و...
- مواد پوششی: پارچه، پنبه، کناف و...
- طناب، کابل، سیم، زنجیر و...
- ابزار: ابزار برقی، نجاری، فلزکاری، بتن‌کاری و رنگ‌آمیزی
- باید توجه داشت که مواد و ابزار ذکر شده باید با دوام، قابل دسترس و مقرون به صرفه باشند. همچنین طراح‌صحنه سینما می‌تواند با استفاده از خلاقیت خود، از مواد غیر معمول برای ایجاد دکور‌های منحصر به فرد استفاده کند؛ مثلاً می‌تواند با استفاده از مواد بازیافتی، دکوری زیبا و خاص بسازد که از لحاظ هزینه هم بسیار مقرون به صرفه باشد.
- در ادامه به مراحل ساخت دکور در طراحیصحنه سینما اشاره می‌کنیم:
- مرحله اول طراحی دکور است. طراح صحنه با توجه به فیلمنامه و بودجه تولید، طرح نهایی دکور را ترسیم می‌کند. پس از آن و در مرحله دوم، مجری دکور با استفاده از مواد و مصالح ساختمانی، دکور را می‌سازد. این کار شامل ساخت اجزای دکور، مانند: دیوار، در، پنجره و... است. مجری دکور باید با انواع مواد و مصالح ساختمانی آشنا باشد تا بتواند از آنها به‌طور موثر استفاده کند.
- در مرحله بعد، او دکور را با استفاده از رنگ، بافت و سایر عناصر تزئینی، آماده می‌کند. مرحله آخر هم شامل حمل‌و‌نقل و نصب دکور در محل فیلمبرداری است. این کار باید با دقت و توجه انجام شود تا دکور در طول فیلمبرداری آسیب نبیند.
- سخن پایانی
- ما سعی داشتیم در رابطه با ایجاد طرح اولیه صحنه تا مراحل ساخت و اجرای نهایی آن، دیدگاهی کلی برای شما به وجود آوریم. مبحث طراحیصحنه به خلاقیت بسیار و آزمون و خطا احتیاج دارد؛ علاوه بر مطالعه درباره این رشته، لازم است به کسب تجربه عملی نیز بپردازید. این‌گونه می‌توانید با چالش‌ها و چگونگی انجام کار مواجه شوید. برای آشنایی با منابع بیشتر در این زمینه، به دسته‌بندی طراحیصحنه در مجله فرواک مراجعه کنید.
