پرفورمنس

تئاتر پرفورمنس که عموماً با پرفورمنس آرت می‌شناسیم هنری است که با حضور بازیگر و بدن آن تعریف می‌شود. این هنر، ترکیبی از تصویر، ویدئو، رنگ، بازیگری و حرفه‌های هنری دیگر است. از لحاظ تاریخی این حوزه هنری از سال 1970 شروع به فعالیت جدی کرد، در ابتدای کار، گروهی از نقاشان با رنگ‌پاشی بر بدنشان و حرکت دادن آن نقاشی کردند؛ گویی بار دیگر بدن آدمی را به‌عنوان عرصه و وسیله‌ای برای کار هنری معرفی کردند. با گذشت زمان مهره‌های دیگری در کنار هم قرار گرفتند و این عرصه را بسط دادند. با توجه به نوع اجرای این هنر می‌توان این‌گونه گفت، تئاتر پرفورمنس درباره حال حاضر است؛ حضور در لحظه، حضور در کنار آدم‌ها، بخشی از اجتماع بودن و صرفاً خودِ بودن. 

برای تئاتر پرفورمنس هیچ قاعده به‌خصوصی تعریف نمی‌شود، گاهی در اجراها از هیچ وسیله یا طراحی خاص صحنه‌ای استفاده نمی‌شود و به‌نوعی تنها وسیله هنرمند خودش است. تئاتر پرفورمنس اغلب مرزهای بین تئاتر، هنر و واقعیت را محو می‌کند و می‌تواند شامل انواع تکنیک‌های اجرایی مانند رقص، موسیقی و دیگر اشکال رسانه‌ای باشد. تئاتر پرفورمنس اغلب تجربی است و قادر است طیف وسیعی از موضوعات را از مسائل سیاسی و اجتماعی گرفته تا تجربیات شخصی شامل شود.

همان‌طور که در مقاله‌های دیگر مجله فرواک گفته شده است، تئاتر پرفورمنس شامل میزان بالایی از تعامل با مخاطب است؛ یعنی می‌تواند مخاطب را مستقیماً در اجرا مشارکت دهد. در پاسخ به این سوأل که تئاتر پرفورمنس چیست؟ از زوایا و نگاه‌های مختلف می‌توان پاسخ‌های متفاوتی دریافت کرد که در این مقاله با مثال‌هایی از اجراهای انجام شده، مفهوم وسیع‌تری از این هنر را به شما ارائه می‌دهیم.

تحلیلی بر تئاتر پرفورمنس

تصور کنید برای تماشای اجرای هنری به تئاتر می‌روید و با آدمی مواجه می‌شوید که در صحنه با سر رنگی خود، خطوطی را بر پارچه سفید می‌کشد یا هنرمند دیگری که سازی را برداشته و با ابزارهایی غیر‌معمول بر سیم‌های ساز می‌کشد، تا حدی که صدای ساز و صحنه نواختن، خشونت‌آمیز دلخراش به‌نظر رسد. در اجرایی دیگر به‌نام پوست زیرین، مردی را می‌بینید که ساعت‌ها سعی می‌کند تا پوسته فلزی و سخت وان حمام را بتراشد تا به پوسته زیرین آن نزدیک‌تر شود. از لحاظ بصری، اجرا پرقدرت و پرخاشگرانه است و استعاره‌ای از کار تکراری، دردناک و بیهوده می‌باشد. در این تئاتر پرفورمنسی، مخاطب متعجب است و گیج می‌شود، فکر کرده و سپس سعی می‌کند ذره‌ذره حضور یابد. می‌توان به‌جرأت گفت، یکی از مهم‌ترین افرادی که در این تئاتر پرفورمنسی فعال بوده، ماریا آبراموویچ است. 

مثلاً در یکی از تئاتر پرفورمنس معروفش 6 ساعت در میان مردم نشسته و روی زمین 72 وسیله مختلف از گل رز و شکلات تا چاقو و تفنگ را قرار داده است؛ سپس از تماشاچیان درخواست کرده تا هرکاری که با ماریا راحت هستند انجام دهند، چرا که او در این 6 ساعت مانند یک شیء است. در ساعت‌های ابتدایی اکثراً رفتار محبت‌آمیزی داشتند اما کم‌کم رفتارها خشونت‌‌آمیز شد؛ به‌طوری‌که وقتی اجرا به پایان می‌رسد، بازیگر با بدنی خونی و لباس‌های پاره بلند می‌شود و میان مردم قدم می‌زند. در اینجا ماریا فقط راه می‌رود، اما مخاطبان از او فرار می‌کنند و از مواجه شدن با او به‌عنوان انسانی زنده وحشت دارند. ممکن است این اجرا از نگاه برخی افراد، زیرمجموعه کارهای هنری قرار نگیرد یا بیش‌تر طغیانی جنون‌آمیز جلوه کند تا اثری فاخر و برجسته؛ اما آیا به‌راستی چنین است؟

تئاتر پرفورمنس را می‌توان در طیف وسیعی از محیط‌ها، از فضاهای تئاتر سنتی گرفته تا مکان‌های دیگر مانند پارک‌ها، خیابان‌ها، نمایشگاه‌ها و... اجرا کرد و نیاز به میزان سن و تعریفی از چیدمان خاص نداشته باشد. تئاتر پرفورمنس می‌تواند با گروهی از هنرمندان اجرا شود یا فردی باشد که در مقاله‌های دیگر مجله فرواک در این باره به‌طور جامع صحبت کرده‌ایم. 

کلام آخر

با نگاهی جزئی به هنر، شاید بتوان این‌طور گفت که هنر لزوماً زیبایی نیست، می‌تواند خشونت‌آمیز و ساختارشکن باشد. تئاتر پرفورمنس نیز توانایی این را دارد که هم سخن از زیبایی بگوید هم خشونت‌آمیز و خشن باشد. درواقع همین خشونت شاید محرکی است برای جنگیدن هنرمند و میل او به تغییر دادن. در هر‌حال تئاتر پرفورمنس به هیجان می‌آورد، درگیر می‌کند، اثر می‌گذارد و تغییر می‌دهد. در پایان در پاسخ به این که تئاتر پرفورمنس چیست؟ می‌توان گفت سبکی از اجرا است و قادر است مرزهای رسانه را جا‌به‌جا کند. نوعی بیان خلاقانه است که به تجربه‌ای غنی و پویا هم برای اجرا کننده و هم برای مخاطب منجر می‌شود.