اهمیت صدا در سینما به قدری واضح است که پرداختن به چرایی آن، چندان معقول نیست. تأثیر صدا بر زندگی شخصیت داستان فرقی با تأثیر صدا بر زندگی شخصی شما ندارد. شما با صدا ارتباط می‌گیرید و احساسات مختلفی را منتقل می‌کنید.
صدا در سینما، شامل تمامِ ارتباطات شنیداری می‌شود که ما با روایتی تصویری برقرار می‌کنیم؛ از دیالوگ‌ها و موسیقی متن تا افکت‌های صوتی. خلق احساسات، تقویت داستان‌گویی، ایجاد حس همدلی بین مخاطب و فیلم، عدم یکنواختی ریتم داستان و... همه از اثرات صدا در سینما به شمار می‌روند.
آندر بازن، منتقد فیلم فرانسوی، درباره صدا می‌گوید: ((صدا در سینما مانند جوهر در ادبیات است)). البته فیلم‌های صامت در تاریخ سینما از زیربناهای اصلی این هنر به شمار می‌روند و شاید هنوز هم طرفداران خاص خود را داشته باشند؛ اما همانطور که می‌دانید، مخاطب در عصر ارتباطات، با صدا محاصره شده و به خوبی به وسیله آن می‌فهمد؛ بنابراین آوا‌ها در جذب، فهمیدن و وصل شدن به او نقشی کلیدی بازی می‌کنند. درواقع همانطور که چاپلین نیز اشاره کرده است، در فیلم صامت، تصاویر صحبت می‌کنند و در فیلمی با دیالوگ، کلمات. اما در سینما این صداست که حرف می‌زند.
طراحی، تولید و میکس صدا در این رشته به سادگی که اغلب مردم فکر می‌کنند، نیست. از ضبط صدای انفجار بمب در فیلمی اکشن تا ضبط صدای راه رفتن آدم‌ها؛ همه این‌ها مستقل از هم طراحی و ذخیره شده و بعد به تصاویر اضافه می‌شوند. تمام این اتفاقات، به گونه‌ای رخ می‌دهند که با یکدیگر هم‌خوانی داشته و انسجام داستانی را به هم نریزند. از عوامل مختلفی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، می‌توان به طراح صدا، صدابردار، صداگذار و... اشاره کرد. موسیقی اگرچه با صدا ارتباط نزدیکی دارد؛ اما برای پرداختن عمیق‌تر به موسیقی در سینما باید به دسته‌بندی تخصصی آن در مجله فرواک مراجعه کنید. در ادامه محتوا قصد داریم به شناخت صدا، فرآیند صدابرداری و صداگذاری بپردازیم.
فیزیک و صدا در سینما
از لازمه‌های شناخت صدا، آشنایی با مباحث علم فیزیک است. در فیزیک، صدا را می‌توان از انواع انرژی که از تحرک ماده به وجود می‌آید، به حساب آورد. صدا در محیطی به وجود می‌آید که ماده در آن وجود داشته باشد. اصولاً ما صداهایی که در هوا هستند را می‌شنویم اما صدا در مایع، جامد و گاز هم وجود دارد. بسامد، طول‌موج و سرعت را می‌توان از ویژگی‌های صدا خواند. واحد اندازه‌گیری فرکانس یا همان بسامد صدا را هرتز می‌گویند؛ این واحد اندازه‌گیری، به افتخار"هاینریش رودلف هرتز"، فیزیکدان آلمانی، نامگذاری شده است .
صدایی که ما می‌شنویم بین محدوده فرکانسی ۲۰ تا ۲۰ هزار هرتز می‌باشد که بالای ۲۰ کیلوهرتز را فراصوت و کمتر از ۲۰ هرتز را فروصوت می‌گویند اما در برخی حیوانات محدوده شنوایی متفاوت است. به صورت خلاصه صوت حاصل ارتعاش مواد است.
فرآیند صدابرداری در سینما
اگرچه ما تمایل داریم که فیلم و تلویزیون را با دیدن و ویژگی‌های بصری مرتبط بدانیم، اما صدا هم به همان اندازه برای داستان‌هایی که در این رسانه‌ها گفته می‌شود، مهم است. صدابردار یکی از افرادی است که در هر پروژه سینمایی، تلویزیونی و تبلیغاتی به ضبط صدا در صحنه فیلمبرداری می‌پردازد.
صدابرداران، تمام صداهای لازم برای یک فیلم سینمایی را، که قابل ثبت شدن در صحنه هستند، ضبط می‌کنند. این صداها می‌توانند شامل دیالوگ، آواز و صداهای مختلف دیگر در صحنه باشند. صدابرداران، همچنین مسئول راه‌اندازی تجهیزات و برطرف کردن هر مشکلی که مربوط به آن‌ها و محل‌قرارگیری‌شان باشد، هستند. برای مثال، باید به این نکته توجه کنند که میکروفون در قاب فیلمبردار، دیده نشود. در خیلی از اوقات، شرایط و مکان فیلمبرداری به‌گونه‌ای است که انجام این‌کار به تلاش و خلاقیت بسیاری احتیاج دارد. علاوه بر این، یک صدابردار، باید کمی مهارت فنی و الکتریکی داشته باشد؛ چراکه او باید در صورت بروز شرایط اضطراری بتواند تجهیزات را تعمیر و کنترل کند.
از تجهیزات مهم صدابرداری در سینما، می‌توان به انواع میکروفون، هدفون، تقویت‌کننده‌ها، بلندگو و رکوردر اشاره کرد. البته ما به صورت جزئی‌تر، در مقاله تخصصی آن در دسته‌بندی صدا در سینما، به این تجهیزات، پرداخته‌ایم.
یک صدابردار باید به تجهیزاتی که استفاده می‌کند و ترکیب آن‌ها توجه کند. صدابرداری فیلم باید به گونه‌ای باشد که انسجام در بین همه سکانس‌ها حفظ شده و فاصله‌ای حس نشود. صدابردار باید بداند که هر صحنه متفاوت است و نیاز به یک رویکرد منحصر به فرد برای ضبط صدای واضح و با کیفیت دارد؛ هر کدام از این صحنه‌ها، با توجه به شرایط، فیلمنامه و توقعات کارگردان نیاز به تجهیزات خاص خود دارند.
از دیگر وظایف اصلی و اساسی یک صدابردار، علاوه بر ضبط صداهای لازم، حذف صداهای غیرضروری و مزاحم است. از قبل از شروع فیلمبرداری هر سکانس، صدابرداران باید به بررسی و شناسایی محل و فضای صحنه بپردازند. گاهی اوقات ممکن است نویزی در دو خیابان دورتر بر کیفیت صدای دیالوگ بازیگری در یک صحنه خاص تأثیر بگذارد و احتیاج به حذف شدن داشته باشد. گاهی نیز صدابرداران نویز پس زمینه را ضبط کرده و آن را برای پر کردن شکاف‌ها به تصاویر اضافه می‌کنند. البته باید توجه داشت که به کیفیت صدای شخصیت‌ها آسیبی نرسد.
صدابردار باید با تمامی صحنه‌های نوشته‌شده آشنایی داشته باشد. پس آشنایی اولیه و حداقلی با فیلمنامه و کارگردانی از لازمه‌های این کار است. علاوه بر آن، مسائل فنی و علمی زیادی وجود دارد که او باید آن‌ها را مطالعه کند. الفبای صدا، با فیزیک و مسائلی همچون طول‌موج توأمان است. با پیشرفت علم فیزیک و همینطور نجوم، ایده ما از صدا نیز تغییر می‌کند. بدون داشتن دانش فیزیک، علی‌الخصوص فیزیک موج و صدا، تصور ما از صدا در سینما و کارکردهای آن بسیار سطحی باقی می‌ماند. پس صدابرداران حرفه‌ای می‌بایست انواع صدا و ترکیب‌های آن را به صورت علمی بشناسند تا بتوانند به خوبی از آن‌ها استفاده کنند.
فرآیند صدا گذاری در سینما
صداگذاری، یکی از مهم‌ترین عناصر فیلم به حساب می‌آید. صدا در سینما، به فیلم احساس و جان می‌بخشد و ارتباطی ژرف با روان مخاطب ایجاد می‌کند. قطعاً با خواندن این مطلب صدای فیلم‌های مورد علاقه‌تان را به خاطر می‌آورید و بدون اینکه آن فیلم را دوباره تماشا کنید، صداها و موسیقی آن در ذهن شما پخش می‌شود.
فیلمنامه نویس، اغلب در همان ابتدای نوشتن فیلمنامه، به صدا و تأثیرات آن، بر روند کلی فیلم فکر می‌کند؛ از شروع تیتراژ فیلم، تا تیتراژ پایانی آن، صداها همراه ما هستند و ارتباط ایجاد می‌کنند. اهمیت صدا در سینما، به اندازه اهمیت تصاویر است. صداگذاری در مرحله پس‌تولید فیلم، که از مراحل فنی کار است، انجام می‌شود. این امر، برای اثر‌‌بخشی بیشتر فیلم، بر مخاطب اهمیت بسیاری دارد. با صداگذاری صحیح، می‌توان اثر فیلم را در ذهن او جاودانه کرد.
وظیفه صداگذار، طراحی و تدوین صداست. با این کار، معنا و مفهوم فیلم شکل می‌گیرد. یکی از راه‌های فضا‌سازی فیلم از طریق صدا است. فضا‌سازی زیرکانه، تأثیر‌گذاری مناسب و درستی روی مخاطب خواهد داشت. اغلب صداگذاران، برای ساخت صدای مورد نظر، اصوات مختلف را ترکیب می‌کنند؛ تا با استفاده از نرم‌افزارهای مخصوص و در استودیو به بهترین خروجی صدا برسند. در نهایت، پس از میکس نهایی و تأیید آن توسط طراح صدا، صداهای ضبط شده روی فیلم، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صداگذاری به دو روش اصلی انجام می‌شود:
روش سنکرون: این روش شامل همزمان کردن صداها و تصاویر می‌شود.
روش پلی‌بک: این روش شامل تنظیم تصویر بر اساس موسیقی و صدا می‌شود.
برای یادگیری بیشتر در این حوزه، شما می‌توانید به مقاله تخصصی صداگذاری در مجله فرواک مراجعه فرمائید.
صداگذاری در سینما، حتماً به این معنی نیست که باید صدایی اضافه شود؛ باید دقت داشت که به کارگیری سکوت در جای مناسب هم از لازمه‌های کار است. عمل صداگذاری به منظور جداکردن، تغییر و یا حذف کردن صدا، روی محصول نهایی صدابرداری، صورت می‌گیرد. این کار با توجه به موقعیت مکانی و زمانی فیلم انجام می‌شود.
صداگذار، علاوه بر صداهایی از فیلم که با کیفیت قابل قبولی ضبط شده‌اند، صداهای مورد نیاز مثل صدای قدم زدن، باران، حیوانات و... را با دستگاه‌های مخصوص ضبط یا مجدداً بازسازی می‌کند. این صداها همان صداهایی هستند که ممکن است سر صحنه با کیفیت کمی ضبط شده باشند یا پس از فیلمبرداری برای تأثیر بیشتر به تصاویر اضافه شوند. همینطور صداهایی که ضبط آن‌ها در صدابرداری سخت یا غیرممکن است با استفاده از صداگذاری و در مرحله پس‌تولید به اثر پیوست می‌شوند.
اخیراً با توجه به پیشرفت تکنولوژی، کاربرد هوش مصنوعی در امر صداگذاری را نمی‌توان کتمان کرد. با به‌کارگیری هوش‌مصنوعی، می‌توان انواع صدا،از جمله صدای مردگان را شبیه‌سازی و از آن‌ها برای تولیدات سینمایی استفاده کرد. این کار با تمام ترسناک بودن، جالب توجه است و فرصت‌های زیاد و جدیدی را برای صداگذاران و دیگر عوامل صدا در سینما به وجود می‌آورد.
سخن آخر
در پایان باید گفت، صدا بخشِ جدانشدنی از سینما است که بیشتر برای برانگیختن پاسخ‌های احساسی مخاطب به کار می‌رود. از ابتدای پیدایش فیلم‌های صامت، تا فیلم‌های ناطق و پرفروش امروزی، صدا جنبه‌ای حیاتی از هر تجربه سینمایی بوده است؛ چه در موسیقی پس‌زمینه و چه در کیفیت صدای دیالوگ شخصیت‌ها. حتی می‌توان گفت که اهمیت سینما در درجه اول، آن است که تصویر را با صدا ترکیب کرده و به مخاطب ارائه می‌دهد؛ همین موضوع است که این هنر و رسانه را در برابر رسانه‌های دیگر متمایز می‌کند. با توجه به شرایط موجود، این عرصه، عرصه‌ای در حال پیشرفت است. با ظهور فناوری‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، صدا اهمیت بیشتری نیز پیدا می‌کند و فیلمسازان و فعالان حوزه سرگرمی از جنبه‌ها و ویژگی‌های مختلف آن استفاده‌های بسیاری می‌کنند.
همانطور که کارگردان بزرگ سینما، دیوید لینچ، در این باره می‌گوید: ((البته که فرضیه‌های بسیاری درباره اینکه چطور یک فیلم بزرگ بسازید وجود دارد. با این حال، یکی از نظریه‌های من این است که، (کیفیت فیلم) به صدای آن مربوط است. در نهایت، فیلم درباره پلاتِ خوب نیست، بلکه درباره صدا است؛ صدای باران، صدای یک پرنده، صدای قدم زدن بر روی برف. برای من، سینما این است.))
در این مبحث، ما سعی داشتیم تا شما مخاطب گرامی را با صدا در سینما، ماهیت و کاربرد آن آشنا کنیم. با این حال، بحث صدا در سینما بسیار گسترده و علاوه بر اطلاعات علمی، هنری، فنی به تجربه و کار عملی وابسته است. در صورت علاقمندی برای مطالعه بیشتر در این حوزه، به مجله فرواک مراجعه فرمائید.
