مجله فرواک

هنر چیست؟ این سوال همیشه پیچیده و مورد بحث بوده است. سیر تکامل هنر در طول تاریخ باعث شده تا پاسخ­های فراوانی به این سوال داده شود. شاید برای شروع بتوان گفت، هنر زمانی ایجاد می‌شود که قوه تخیل و خلاقیت درکنار هم قرار بگیرند؛ پس از آن اثری خلق ­شود که به صورت مستقیم با حواس پنج­گانه انسان ارتباط برقرار کند و او را درگیر نماید.

هنر، زبان مشترک بین همه انسان­ها است؛ برای همه ما پیش آمده که با شنیدن یک قطعه موسیقی که متعلق به جغرافیا، فرهنگ و زبان دیگری است، احساسات مختلفی را دریافت کرده باشیم. هنر در تمامی اشکالش، اجتماع و فرهنگ انسان­ها را تحت تاثیر قرار می­دهد. از دیرباز تا اکنون، میل درونی به ارتباط گرفتن در انسان وجود داشته و هنر بهترین ابزار برای برقراری این ارتباط بوده است.

ما در مجله فرواک، قصد داریم تا به صورت تخصصی به هنر تئاتر و سینما بپردازیم؛ اما پیش از آن بهتر است با دسته‌بندی 7 گانه هنرها آشنا شویم.

7 هنر اصلی

تقسیم‌بندی هنر‌های 7 گانه و معرفی سینما به عنوان هنر هفتم، برای اولین بار توسط ریچتو کانودو (Riciotto Canudo) در مجله مونژوا (Montjoie) بیان شد. کانودو تئاتر را به عنوان هنر ششم و سینما را به عنوان هنر هفتم معرفی کرد و آن‌ها را به پنج هنر معماری، مجسمه­سازی، نقاشی، موسیقی و ادبیات اضافه نمود. این هفت هنر به ترتیب­های متفاوتی توسط افراد مختلف ارائه شده­اند؛ برای مثال برخی موسیقی و برخی دیگر معماری را هنر اول می­دانند.

تئاتر

تئاتر بخشی از هنرهای نمایشی است. وقتی این واژه به گوشمان می­خورد، یادآور نمایش­های زنده­ای است که روی صحنه‌ای کوچک یا بزرگ اتفاق می­افتند. تئاتر هنر لحظه است؛ یعنی در حین تماشای آن بر روی صحنه، نمی­توان مانند فیلم آن را جلو و عقب برد یا مانند کتاب بارها جملاتش را خواند. تماشاگر فقط یک‌بار و در لحظه می­بیند و می‌فهمد؛ درنهایت نمایش اصلی پس از بیرون آمدن از سالن نمایش، در ذهن مخاطب آغاز می­شود. به زبان ساده، می­توان به تعریف "اریک بنتلی" اشاره کرد که می­گوید:

«تئاتر یعنی الف در نقش ب در حالی که ج آن را تماشا می­کند.»

برای آشنایی با شگفتی‌های دنیای تئاتر و عوامل تشکیل‌دهنده آن، به دسته‌بندی‌های مجله تئاتر مراجعه کنید.

سینما

معمولا با شنیدن واژه­ سینما، تصویری از سالن سینما برایمان تداعی می­شود؛ اما بهتر است اینطور شروع کنیم که سینما فقط یک سالن نیست. این واژه در لغت یعنی "حرکت" اما در اصطلاح مدرن به معنای ترکیب صدا و تصویر، متحرک سازی اشیاء و جان بخشیدن به آن­ها است. این هنر را هنر هفتم نیز می‌نامند. درواقع سینما پدیده‌ای است که با به‌کار‌گیری 6 هنر دیگر به خلق آثار ماندگار می‌پردازد.

سینما با استفاده از صدا، موسیقی، دیالوگ، تصویر، اشخاص و ... با احساسات مخاطب ارتباط برقرار می­کند؛ به همین دلیل است که این هنر جایگاه ویژه­ای بین عموم مردم دارد.

همانطور که آندری تارکوفسکی در پاسخ به این سوال که چرا مردم به سینما می­روند، می­گوید: «من فکر می­کنم چیزی که یک انسان معمولاً برای آن به سینما می­رود، زمان است. برای زمانی که از دست رفته، صرف شده یا هنوز ندارد. او برای تجربه زنده به آن­جا می­رود؛ چراکه این هنر بیشتر از هر هنر دیگری، تجربه یک فرد را گسترش می­دهد. درواقع سینما، نه تنها تجربه یک انسان را تقویت می­کند، بلکه آن را به طور قابل توجهی طولانی­تر می­سازد و این قدرت آن است».

آشنایی با نمایشنامه نویسی

نمایشنامه‌نویسی از دوران یونان باستان به تاریخ تئاتر و هنر گره خورده است. به طور کلی نمایشنامه، شکل نوشتاری یک اجرای دراماتیک (داستانی-نمایشی) است؛ نمایشنامه شامل دیالوگ­ها و همچنین توصیف­ها و دستوراتی است که برای اجرا بر روی صحنه به آن­ها نیاز است.

نمایشنامه می­تواند به صورت شعر یا نثر باشد؛ تفاوت آن با سایر متن­های ادبی در آن است که بر پایه­ی دیالوگ و حرکت قرار دارد. بر خلاف سایر شاخه­های هنر، شما برای لذت بردن از یک نمایش به دانش زیادی از این رشته نیاز ندارید. همان­طور که ارسطو ادعا می­کند، این موضوع که تئاتر تقلیدی از واقعیت اعمال انسانی است، به خودی خود مخاطب را جذب می کند.

هنر فیلمنامه­ نویسی

فیلمنامه‌نویسی بخش اولیه و بسیار مهمی در تولید هر اثر سینمایی است. فیلمنامه، درواقع همان ساختاری است که با توضیحات صحنه و دیالوگ‌ها، در قالبی دراماتیک (داستانی-نمایشی) نمایان می‌شود. می‌توان گفت غالباً فیلمنامه ضعیف به یک اثر بی‌کیفیت منجر می‌شود. فیلمنامه‌نویس سوژه اولیه را انتخاب کرده و آن را به داستانی تصویری مبدل می‌کند. نویسنده معمولاً برای نوشتن دیالوگ سعی در باورپذیری آن برای مخاطب دارد و پس از شخصیت‌پردازی و پایان‌بندی، متن را بازنویسی می‌کند.

هنر فیلمنامه‌نویسی، تکنیک‌ها، قواعد و اصول فنی بسیاری دارد؛ در مقالات دسته‌بندی فیلمنامه‌نویسی، به صورت تخصصی و تفکیک‌ شده، به هر یک می‌پردازیم.

مروری بر کارگردانی

اگر یک اثر نمایشی را به یک درخت تشبیه کنیم، همه عواملی که در ساخت آن دخیل هستند، مانند شاخ و برگ­های آن و کارگردان مانند تنه­­ای است که آن­ها را در کنار هم نگه می­دارد. کارگردان باید بتواند با استفاده از نورپردازی، لباس، صحنه، گریم و ... متن فیلمنامه یا نمایشنامه را به بهترین شکل اجرا نماید. به همین خاطر، باید علاوه بر مباحث مربوط به هنرکارگردانی، تسلطی نسبی به سایر مباحث مربوط به (سینما یا تئاتر) داشته باشد؛ همچنین باید بتواند آن­چه را که می­خواهد، دقیق و شفاف با عوامل خود در میان بگذارد.

بین کارگردانی تئاتر و سینما، تفاوت­هایی به چشم می­خورد؛ در مجله تئاتر و مجله سینما به صورت جامع و کامل توضیح داده شده ‌است.

معرفی بازیگری

با وجود اینکه عوامل بسیار زیادی در تولید یک اثر سینمایی نقش دارند؛ اما در نهایت این بازیگر است که توسط مخاطب دیده می‌شود. به همین دلیل است که اغلب مخاطبان علاقه دارند حتی جزئیات زندگی یک بازیگر را بدانند. بازیگر بر اساس متن و سبک مورد نظر کارگردان، احساسات، بیان و بدن خود را به کار می‌گیرد تا شخصیت جدیدی بسازد. به همین دلیل، تقویت این 3 ابزار از مهمترین عوامل موفقیت در هنر بازیگری به شمار می‌روند. برای مثال، در بازیگری، حتی با وجود میکروفون و تجهیزات صدا برداری، همچنان ابزار اصلی او برای بیان، حنجره و تارهای صوتی او هستند.

ما در مجله فرواک به طور مفصل به تربیت و تقویت این ابزار و مهارت‌ها می‌پردازیم.

مختصری بر طراحی صحنه

به طراحی، ساخت و اجرای فضای یک نمایشنامه یا فیلمنامه، طراحی‌صحنه گفته می‌شود. درواقع طراحی‌صحنه تأثیر مستقیم بر سایر بخش‌های تشکیل‌دهنده یک تئاتر یا فیلم دارد. طراح صحنه­ به کمک ابزار، تزیینات، رنگ‌ها و... فضای یک نمایشنامه یا فیلمنامه را برای تماشاچی به تصویر می‌کشد.

تفاوت اصلی طراحی‌صحنه در تئاتر با سینما هم همین موضوع است. اغلب، طراح صحنه در سینما برای سکانس­هایی که در خانه اتفاق می­افتند، از یک خانه واقعی استفاده می­کند؛ اما طراح صحنه تئاتر باید با استفاده از هنر­های تجسمی و انتزاعی، خانه­ای بسازد؛ چگونگی ساخت آن بستگی به سبکی که کارگردان و نمایشنامه دنبال می­کنند، دارد.

شاید بتوان گفت یکی از مهم­ترین وظایف یک طراح صحنه این است که ارتباط بصری بین مخاطب و اثر را شکل دهد. در کنار جمع‌آوری اطلاعات درباره متن و فضای داستان، طراحی‌صحنه به ذهن خلاق هم نیاز دارد؛ زیرا برقراری ارتباط بین اطلاعات گوناگون و رسیدن به یک نتیجه مطلوب، تنها از یک ذهن خلاق برمی­آید. می‌توانید با مراجعه به دسته‌بندی طراحی‌صحنه تئاتر و سینما، اصول، تکنیک‌ها و سایر اطلاعات تخصصی هنر طراحی‌صحنه را مطالعه نمایید.

آشنایی با طراحی لباس

طراحی‌لباس از مهم‌ترین عوامل در دنیای سینما و تئاتر به شمار می‌رود. به طور کلی در طراحی‌لباس، باید با در نظر گرفتن داستان، شخصیت‌ها و سبک هنری، لباس هر نقش را تهیه کرد. طراح لباس در سینما، عموماً با کارگردان، طراح صحنه و فیلمبردار در ارتباط است؛ اما در تئاتر، طراح لباس، کارگردان، طراح صحنه، طراح نور و طراح گریم به انتقال مفهوم اثر نمایشی کمک می‌کنند. فارغ از طراحی پوشاک، انتخاب زیورآلات مناسب هم، بخش مهمی از کار طراح لباس است.در طراحی‌لباس، مبحث رنگ‌‌شناسی و زیرمجموعه‌هایش دارای اهمیت بسیاری هستند؛ پس آشنایی با روانشناسی رنگ‌ها هم، بر جذابیت این هنر می‌افزاید. امروزه این هنر و یادگیری آن طرفداران زیادی پیدا کرده است که ما در مقاله‌های اختصاصی به این موضوع بیشتر پرداخته‌ایم.

نکاتی درباره تهیه و تولید

تهیه‌و‌تولید عاملی است که نقش بسیار پررنگی در پروژه‌های نمایشی دارد. از مهم‌ترین وظایف گروه تهیه‌و‌تولید، هدایت کردن تیم است. اگر شما به عنوان تهیه‌کننده، تصمیم به تولید یک اثر هنری بگیرید، باید بدانید که کل تیم، خواسته‌ها و مشکلاتشان را به شما ارجاع می‌دهند؛ شما باید بتوانید آن‌ها را به شیوه‌ای صحیح، حمایت و راهنمایی کنید.

از مهم‌ترین قابلیت‌هایی که این کار تهیه‌و‌تولید در اختیارتان قرار می‌دهد، تجربه‌ای از کار اصولی با افراد حرفه‌ای در زمینه هنر است. البته شما باید با محیط کاری و روال آن کاملا آشنا بوده و ارتباطات گسترده‌ای با افراد متخصص داشته ‌باشید؛ در نهایت بتوانید به درستی برنامه‌ریزی کنید و تیم درست را برای پروژه انتخاب نمایید.

درواقع بودجه‌ای که برای پروژه اختصاص داده شده را به شیوه‌ای توزیع و مدیریت کنید که دچار کسر بودجه نشوید؛ با کمی ایده‌پردازی خلاقانه، پتانسیل‌هایی برای کاهش بودجه بیابید.

معرفی گریم

دنیای گریم بسیار بزرگ و جذاب است. در تمام سبک‌های مختلف تئاتر و سینما، گریم به کمک بازیگر می‌آید تا بتواند نقش را بهتر ارائه دهد. گریمور سینما باید با کارگردان، طراح لباس و طراح صحنه در ارتباط باشد تا بتواند به تاثیرگذار­تر شدن شخصیت کمک کند. برای اینکه بدانید گریمور در تئاتر با کدام یک از عوامل گروه در ارتباط است، به دسته‌بندی گریم در تئاتر مراجعه کنید.

زیبایی­ها و خلاقیت­هایی که یک گریمور ارائه می­دهد، گاهی باعث نجات یک فیلم شده و مخاطب را به وجد می­آورد. در این حرفه علاوه بر طراحی و هنر چهره‌پردازی به رنگ‌شناسی، آناتومی صورت، بررسی ابزارهای متنوع آرایشی و... نیز پرداخته می‌شود.

معرفی طراحی نور تئاتر

نور به درک بیشتر تماشاگر از آنچه که در صحنه نمایش رخ می­دهد، کمک می­کند. این هنر، به مخاطب امکان همسو شدن با داستان را می­دهد. در هر لحظه از نمایش، تنظیم نور می­تواند احساس وحشت، خشم، شادی و یا غم را در مخاطب ایجاد کند؛ یا می­تواند توجه مخاطب را به یک نقطه معطوف کند. در یک کلام طراحی‌نور، تأثیر مستقیم در دیده شدن کار طراحان صحنه، لباس، گریم و حتی بازی بازیگران، دارد.

مقدمه ای بر فیلمبرداری و نورپردازی

فیلمبرداری و نورپردازی بر نحوه نمایش دادن یک اثر سینمایی تأثیرات بسزایی دارند. فیلمبرداری فرآیندی است که به ضبط تصاویر متحرک توسط دوربین می‌پردازد. این هنر فیلمبردار است که بر اساس خواسته کارگردان؛ به ذهنیت او، عینیت می‌بخشد. به عبارت دیگر، ایجاد یک فضای جذاب به عهده تیم فیلمبرداری است تا حاصل کار سایر عوامل به تصویر کشیده ‌شود.

نورپردازی همواره بخش جدا­ناپذیری از اصول اولیه در فیلمبرداری بوده است. در فیلمبرداری سینمایی از دو نوع نور طبیعی و مصنوعی استفاده می­شود. می­توان گفت نورپردازی به صورت کلی شامل تمامی قواعدی است که باعث بهتر به تصویر کشیده شدن داستان با استفاده از نور می­شود. در خیلی از فیلمبرداری­های سینمایی، نور می‌تواند به تنهایی مفهوم خاصی را به مخاطب منتقل کند. برای آشنایی هرچه بیشتر با هنر فیلمبرداری و نورپردازی می­توانید به مقالات ما مراجعه کنید.

دنیای جلوه ­های ویژه

در بسیاری از فیلم­ها و سریال­ها، گاهی به صحنه­هایی نیاز پیدا می­کنیم که خلق آن‌ها در دنیای واقعی بسیار سخت و پر هزینه خواهد بود. ورود جلوه های ویژه به عرصه سینما، خلق این صحنه­ها را کم هزینه­تر و با کیفیت­تر نمود. این تکنولوژی باعث تأثیر بیشتر فیلمنامه و حظِ بصری بینندگان از اتفاقات فیلم می­شود، به زبان ساده­تر؛ جلوه‌های ویژه در سینما قابلیتی است که هنگام فیلمبرداری دیده نمی­شود و با اعمال یکسری تغییرات، جلوی چشم بیننده قرار می­گیرد.

این جلوه‌ها می‌توانند فرآیند‌های بسیار ساده‌ای نظیر بارش باران مصنوعی، ساخت مِه در صحنه باشند؛ برای اتفاقات سخت­تر و پرهزینه‌تر، مانند انفجار در فیلم‌های جنگی، خراب شدن ساختمان و... نیز از همین جلوه‌ها استفاده می‌شود. هنر جلوه‌های ویژه به سه دسته کلی: میدانی، کامپیوتری (لابراتواری) و ترکیبی تقسیم می‌شوند.

آشنایی با تدوین

یکی از مهم­ترین بخش­های ساخت یک فیلم، مرحله تدوین است. در این بخش تدوینگر یا مونتور، با در

دست داشتن فایل اصلی فیلم که اصطلاحاً راش نام دارد، اقدام به دسته­بندی فیلم‌ها می‌کند. در آخر با انجام دادن مراحل مختلف تدوین، نسخه نهایی فیلم را به کارگردان ارائه می­دهد. ما در صفحه تلویزیون، موبایل یا پرده سینما به تماشای این نسخه نهایی می­نشینیم. یک تدوینگر جهت اجرای بهتر پروژه تدوین، نیازمند اخذ اطلاعاتی از سوی کارگردان و یا تهیه‌کننده فیلم است؛ برخی از آن اطلاعات شامل فیلمنامه، برگه اطلاعات منشی صحنه، فایل اصلی فیلم‌ها و فایل صداهای ضبط شده، هستند.

اگر می‌خواهید، اطلاعات خود را در این زمینه به­روز نمایید، به بخش تدوین در مجله سینما مراجعه کنید.

هنر عکاسی

عکاسان همواره به جزیئات دقت می‌کنند. درواقع برای عکاسی باید به درست دیدن توجه داشت، چرا که گاهی برای پیدا کردن سوژه مورد نظر باید به زیر پایتان نگاه کنید. عکاسی هنری برای ثبت کردن تاریخ است. پس باید به سوژه‌های در حال زوال هم، توجه کرد. چه چیز‌هایی در محیط پیرامون ما در حال نابودی و از بین رفتن است؟ می‌توان آن‌ها را به عنوان بخشی از تاریخ ثبت کرد. عکاس حرفه‌ای وظیفه دارد چیزی را ببیند که بقیه به آن توجه نمی‌کنند یا اصطلاحاً طوری ببیند که بقیه نمی‌بینند. سپس مخاطب را نیز ترغیب کند تا به اطرافش نگاه کند.

عکاسی زبان مشخص خود را دارد و گاهی در یک عکس، هزاران کلمه نهفته است. در تئاتر و سینما از این هنر به دلایل مختلفی بهره گرفته شده که از این دلایل می­توان به تبلیغات، اخبار و... اشاره کرد؛ اما مهم‌ترین دلیل عکاسی در تئاتر و سینما، ایجاد آرشیو و ثبت لحظاتی است که هیچ‌کس به جز عکاس، نمی‌تواند آن‌ها را شکار کند.

اهمیت صدا

برای یک­بار هم که شده خود را به چالش بکشید و فیلمی را بی­صدا مشاهده کنید؛ بعد از گذشت چند دقیقه از فیلم به این نتیجه می­رسید که روح هر فیلم صدای آن است. زمانی که به تماشای یک فیلم می­نشینید، اگر کیفیت آن خوب نباشد قطعا معترض خواهید شد؛ چرا که صدا در ناخوداگاه شما نفوذ کرده و همین باعث نظرات منفیتان نسبت به آن می­شود.

صدا در سینما بسیار پر اهمیت بوده و نمی­توان از تاثیر آن بر مخاطب غافل شد. در واقع صدا، یکی از اساسی­ترین بخش­های هر اثر هنری-نمایشی خواهد بود. درباره بخش­های مختلف این مبحث و عوامل مرتبط به آن به طور کامل توضیح داده­ایم؛ برای کسب اطلاعات بیشتر، پیشنهاد می­کنیم به دسته‌‍بندی صدا در مجله سینما سری بزنید.

آشنایی با دوبلاژ

هنر دوبله یا دوبلاژ در سینما به همان قرار دادن صدای دوبلور به‌جای صدای بازیگر گفته می­شود. دوبله انواع گوناگونی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تک‌نفره، دسته‌جمعی، همزمان و نا‌همزمان اشاره کرد. به بیان دیگر می‌توان گفت که صداپیشه درواقع همان بازیگر بوده با این تفاوت که تنها ابزارش صدا است؛ باید بتواند مانند یک بازیگر، تمام احساسات را تنها با صدا و بدون کمک گرفتن از گریم، لباس و... منتقل کند. کار اصلی صداپیشه مرتبط با رنگ، حجم و وسعت صدایش است.

دوبلورهای ایرانی همواره با صدای گرم خود بخش بزرگی از شخصیت‌های سینمایی را در ذهنمان تثبیت کرده‌اند؛ از مهمترین آن‌ها می‌توان به خسرو خسروشاهی، چنگیز جلیلوند، زهره شکوفنده، منوچهر والی­زاده، مریم شیرزاد و منوچهر اسماعیلی اشاره کرد.

رنگ ها و رنگ شناسی

یکی از اصلی‌ترین نیا­زهای هر هنرمندی پرداختن به دنیای رنگ‌ها است. گاهی رنگ به تنهایی می‌تواند مفهوم و معنای چیزی را تغییر دهد. بی‌شک شناخت رنگ‌ها و تأثیر بی‌نهایت آن‌ها بر ذهن انسان، از ضرورت‌های هنر به ویژه در نقاشی، تئاتر و سینما است. جهان اطراف ما از شکل و رنگ تشکیل شده و بسیاری بر این باور هستند که این رنگ است که به شکل معنا می‌دهد. مبحث رنگ‌شناسی و روانشناسی رنگ‌ها، بحثی جذاب و اثر­گذار در هنر است؛ در مقالات مجله فرواک به صورت جامع و کاملاً تخصصی شرح داده‌شده است.

معرفی مخاطب شناسی

وجود مخاطب است که انگیزه ساخت یک اثر را در سازنده ایجاد می­کند­. تئاتر و سینما هم از این قاعده مستثنی نیستند. به دلیل رقابت­های بسیار در تولید آثار سینمایی و نمایشی، اثری موفق­تر است که مخاطب خود را به خوبی شناخته و به سلایق او احترام بگذارد. برای رسیدن به این هدف، مطالعه مباحث جامعه‌شناسی و روان‌شناسی کمک بسزایی در این زمینه به ما خواهد کرد.

متاسفانه به مبحث مخاطب‌شناسی در صنعت هنر ایران، کم­تر مورد توجه بوده و می­توان گفت تا حدودی نادیده گرفته­ شده است.

سخن پایانی

دنیای هنر بسیار گسترده و عمیق است که هر شاخه آن، حرف­های زیادی برای گفتن دارد. در مجله هنری فرواک تا اینجا توضیح مختصری از ماهیت، خاصیت و ویژگی هنر به وِیژه در دو شاخه سینما و تئاتر، ارائه داده‌ایم. هر کدام از این دو عرصه، شامل بخش های مختلفی از قبیل: کارگردانی، بازیگری، فیلمنامه­نویسی، تدوین و... می‌باشند؛ سعی کردیم گریزی به هر کدام از آن­ها بزنیم

مخاطب گرامی؛ شما می­توانید برای آشنایی بیشتر با هر یک از این بخش‌­های هنری و کسب اطلاعات درباره زمینه­ مورد علاقه خود، به مقالات مربوطه در وبسایت مجله فرواک مراجعه فرمایید.