آشنایی با سبک رمانتیسم در نمایشنامه نویسی تئاتر

وقتی از سبک رمانتیسم صحبت می‌کنیم باید بدانیم که لزوماً در مورد مسائل عاشقانه حرف نمی‌زنیم. اگرچه سبک رمانتیسم می‌تواند شامل مسائل رمانتیک و عاشقانه باشد؛ اما لزوماً به این معنی نیست. در واقع رمانتیسم یک جریان هنری، ادبی و فکری است که برخلاف تأکید جوامع بر عقل و نظم، به‌عنوان یک واکنش، به احساسات، تخیل و فردیت متمرکز شد. این سبک در اواخر قرن هجدهم در اروپا شکل گرفت و در نیمه اول قرن نوزدهم به اوج خود رسید. شروع پیدایش مکتب رمانتیسم به‌خاطر سخت‌گیری کلیساها به مردم و جوامع بود که یک نوع واکنش همگانی را در برداشت. این مکتب نه‌تنها در زمینه ادبی بلکه در زمینه‌های هنری دیگری نیز، نمود پیدا کرد.

سبک رمانتیسم در انواع زمینه‌های هنری

سبک رمانتیسم در زمینه‌های هنری و فکری، انواع مختلفی دارد که هرکدام به جنبه‌های مختلف این جنبش تأکید می‌کنند. برخی از انواع برجسته رمانتیسم عبارت‌اند از رمانتیسم ادبی، هنرهای تجسمی، موزیکال، فلسفی، ملی و استعلایی.

در رمانتیسم ادبی تمرکز بر مضامین رمانتیک، احساسات فردی، طبیعت و اتفاقات ماورا طبیعی است که در بخش بعدی بیشتر به آن می‌پردازیم. اما در سبک رمانتیسم هنرهای تجسمی هنرمندان سعی می‌کنند از طریق آثارشان، احساسات را در مخاطب بیدار کنند؛ به همین خاطر صحنه‌های تاریخی و ماوراءالطبیعی را به تصویر می‌کشند.

در رمانتیسم موزیکال نیز آهنگ‌سازان رمانتیک قصد دارند تا تجربیات شخصی و احساسات عمیق را از طریق کارهایشان بیان کنند. به همین خاطر از هارمونی‌های اصیل و پر مفهوم استفاده می‌کنند. برای مثال آهنگ‌سازانی چون لودویگ بتهوون و فردریک شوپن از معروف‌ترین‌های مکتب رمانتیسم هستند.

در خصوص سبک رمانتیسم در زمینه‌های فکری می‌توان به رمانتیسم فلسفی، ملی و استعلایی اشاره کرد که در رمانتیسم فلسفی به بررسی اندیشه‌ها و باورهای جنبش رمانتیک می‌پردازند و بر اهمیت تجربه فردی و ارتباط معنوی با طبیعت تأکید می‌کنند. اما در رمانتیسم به سبک ملی به ترویج و بزرگداشت هویت ملی و میراث‌فرهنگی هر ملت می‌پردازند و در مکتب رمانتیسم استعلایی بر اهمیت شهود، فردگرایی و ارتباط معنوی با طبیعت پرداخته می‌شود.

سبک رمانتیسم در آثار ادبی یا رمانتیسم ادبی چیست؟

همانطور که بالاتر گفتیم؛ رمانتیسم یک جنبش در ادبیات بود که در انتهای قرن 18 میلادی ظهور کرد و در نیمه اول قرن 19 به اوج خود رسید. این جنبش به تمرکز بر احساسات، تخیل، فردیت و زیبایی طبیعت تأکید داشت. در ادبیات، رمانتیسم معمولاً با آثاری همراه است که یک سری ویژگی های منحصر به فرد داشته باشند.

در زیر به 8 ویژگی یا مؤلفه ضروری یک اثر با سبک رمانتیسم اشاره می کنیم:

1.     تأکید احساسات بر عقل نخستین ویژگی رمانتیسم ادبی

 در ادبیات رمانتیک یا رمانتیسم ادبی بیان احساسات و عواطف اولویت بیشتری نسبت به عقل و منطق دارد؛ چرا که نویسندگان به دنبال برانگیختن واکنش‌های احساسی قوی از خوانندگان هستند.

 در تکه‌ای از رمان "نیش اندکا" اثر نویسنده و شاعر بریتانیایی، امیلی برونته؛ می‌توانید تأکید احساسات بر عقل را مشاهده کنید که شخص از ناامیدی رنج می‌برد و این احساس ناامیدی بر عقل او غلبه کرده است. از طرفی وقتی این شخص احساسات خود را با محبت دیگران مقایسه می‌کند؛ هنوز هم از احساسات منفی رنج می‌برد که باز هم غلبه احساسات بر عقل را به تصویر می‌کشاند:

"دلم از نومیدی سنگین است، از اینکه این چشم‌ها دیگر گوشه‌ای از شادمانی را ندیده‌اند، این دست‌ها به هیچ شادی دیگری دست نیافته‌اند. مراقبت‌ها و محبت‌های شما مرا تسلیم کرده‌اند، ولی چیزی درون من همچنان به همان وحشتناکی که قبلاً حس می‌کردم باقی‌مانده است."

2.     بزرگداشت طبیعت گره خورده با رمانتیسم ادبی

 طبیعت موضوع اساسی در رمانتیسم ادبی است که اغلب باشکوه و خارق العاده به تصویر کشیده می‌شود. نویسندگان، طبیعت را منبع الهام، زیبایی و تجدید معنوی می‌دانند.

برای مثال در این شعر از ویلیام وردزورث، بزرگداشت طبیعت به‌خوبی به تصویر کشیده شده است:

این مرتعش که در رؤیای بی‌پایان است،

درختان، سنگ‌ها و آسمان و دریا

به طور خودبه‌خود تو یک شمایل نمایانی

از آن جمال معینی که همیشه بوده‌ای

و هرگز از ابتدای دنیا نبوده‌ای.

3.     کاوش در ماورای طبیعت و اسرار غیبی در رمانتیسم ادبی

 ادبیات رمانتیک به طور مکرر به ماوراء طبیعت، موارد اسرارآمیز و غیبی می‌پردازد. ارواح، جادوگران و سایر عناصر ماوراء طبیعت در بسیاری از آثار رمانتیک به طور برجسته ظاهر می‌شوند.

4.     تجلیل از فردیت اشخاص ویژگی کلیدی در آثار رمانتیسم

 ادبیات رمانتیک ارزش منحصربه‌فرد بودن اشخاص را به تصویر می‌کشد و آن را تحسین می‌کند. شخصیت‌ها اغلب در برابر اصول و قوانین اجتماعی شورش می‌کنند و به دنبال تحقق خواسته‌ها و علایق شخصی خود هستند.

در این متن، مثالی برای تجلیل از فردیت اشخاص از رمان "جانی" نوشتة ژانی دو موریه می‌بینیم:

«ویلیام، جانی آخرین پسر من است؛ اما خب، تفاوت بین او و همه آنها فرقی نمی‌کند. ویلیام که همچون همه انسان‌ها، در دنیای خودش زندگی می‌کرد، با اعتقادات و آرزوهای خود، با آداب‌ورسوم خودش، بدون اینکه کسی بر او تأثیر بگذارد و به‌راحتی از کسانی که از نظر او متفاوت بودند، دوری می‌کرد.»

5.     ایده‌آل کردن گذشته در سبک رمانتیسم آثار ادبی

 نویسندگان رمانتیک، اغلب گذشته و به‌ویژه دوره‌های میانه و باستان را به‌عنوان دوره‌های پاک، قهرمانانه و ماجراجویانه معرفی می‌کنند. احساس نوستالژی برای آن دوره موضوع رایجی است.

6.     استفاده از سمبولیسم و تمثیل در ادبیات رمانتیک

 سمبولیسم و تمثیل در ادبیات رمانتیک به‌منظور انتقال حقایق عمیق‌تر و بررسی موضوعات جهانی استفاده می‌شود. از نمادها برای برانگیختن احساسات و تحریک تفکر استفاده می‌شود.

برای مثال یک نمونه استفاده از سمبولیسم و تمثیل در شعر "آتش" از مولانا، آتش به‌عنوان یک نماد از عشق و شوق الهی به‌کاررفته است. در این شعر، مولانا به آتش اشاره می‌کند و آن را به عشق الهی و شوق روحانی تشبیه می‌کند. این نماد برای برانگیختن احساسات عمیق عشق و توجه به جهان معنوی استفاده شده است.

"آتشی که در دلِ شوق است از آتش زدگان نیست

آن آتش که ماهی‌ها را به خود می‌آرد"

در اینجا، آتش به‌عنوان نمادی از شوق الهی به‌کاررفته است که مولانا از آن برای انتقال احساسات عمیق و معانی جهانی استفاده کرده است.

7.     انتقاد از صنعتی‌شدن جوامع و شهرنشینی در آثار رمانتیسم

 برخی از نویسندگان مکتب رمانتیسم، تأثیرات منفی صنعتی‌شدن و شهرنشینی جامعه و محیط‌زیست را مطرح می‌کنند. آن‌ها از ازدست‌دادن شیوه‌های سنتی زندگی و تخریب جهان طبیعی ابراز تأسف می‌کنند.

8.     ترویج آزادی و انقلاب ویژگی اصلی مکتب رمانتیسم

 بسیاری از نویسندگان سبک رمانتیسم از آرمان‌های آزادی، عدالت و برابری اجتماعی حمایت می‌کنند. آن‌ها از انقلاب‌ها و قیام‌ها علیه حکومت‌های ستمگر و نابرابری‌های اجتماعی الهام می‌گیرند.

در ادبیات خارجی، مثالی از ترویج آزادی و انقلاب را در رمان "زندگی و داستان‌های دوست‌داشتنی" (Les Misérables) اثر ویکتور هوگو می‌بینیم. در این رمان، هوگو به شکل شفاف و پرقدرتی از آزادی و عدالت سخن می‌گوید و به اهمیت انقلاب در برابر ظلم و ستم حکومت‌ها اشاره می‌کند. داستان اصلی رمان حول شخصیتی به نام ژان والژان می‌چرخد که به دنبال آزادی از زندان و حفظ عدالت است. این رمان به‌عنوان یکی از آثار مهم سبک رمانتیسم شناخته شده و نقلی از آرمان‌های آزادی و انقلاب در آن به‌وضوح به‌نمایش‌درآمده است.

به‌طورکلی، ادبیات رمانتیسم نمایانگر یک تغییر عمیق در ارزش‌های هنری و فلسفی است که تجربه ذهنی، خلاقیت فردی و ارتباط عمیق با طبیعت و ماورای طبیعی را در اولویت قرار می‌دهد. این ادبیات رمانتیک یا به بیانی دیگر سبک رمانتیسم در کشورهای گونان به طریقی خود را نشان داد که در بخش بعدی به بررسی سبک رمانتیسم در کشورهای گونان می‌پردازیم.

سخن آخر

در مجموع، سبک رمانتیسم در نمایشنامه‌نویسی تئاتر باعث ظهور آثار شگفت‌آور شده است که همچنان به‌عنوان نمونه‌های برجسته ادبیات جهان شناخته می‌شوند. این آثار نه‌تنها شاهکارهای هنری هستند، بلکه نیز آینه‌ای هستند که احساسات و ارزش‌های انسانی را با عمق و شکوه به تصویر می‌کشند. در این مقاله ما به معرفی سبک رمانتیسم و تأثیر آن در انواع سبک‌های هنری پرداختیم و ویژگی‌های مهم یک اثر برای قرارگرفتن در حیطه مکتب رمانتیسم را به همراه مثال بررسی کردیم. برای آشنایی بیشتر با دیگر سبک‌های نمایشنامه تئاتر می‌توانید به دیگر مقالات مجله فرواک مراجعه کنید.

نویسنده: فاطمه عزیزی