تفاوت طراحی صحنه تئاتر و سینما

به صورت کلی طراحی صحنه، هنر به وجود آوردن فضای مناسب برای یک اثر نمایشی است و به خلق روایت بصری می‌پردازد. خلق روایت بصری، به معنای به تصویر کشیدن درون‌مایه متن، با استفاده از عناصر بصری است. صحنه، چه در تئاتر و چه در سینما، با مخاطب و همین‌طور با بازیگر ارتباط برقرار می‌کند و تکمیل‌کننده نقش‌آفرینی بازیگران و درک تماشاگر است.

برای این برقراری ارتباط و قصه‌گویی به وسیله عناصر صحنه، عواملی از قبیل متن، نظر کارگردان و زمان و مکان داستانوجود دارند که در بین طراحی صحنه تئاتر و طراحی صحنه سینما مشترک هستند.
مراحل کلی کار طراحی صحنه نیز غالباً به یک شکل است که در سه مرحله صورت می پذیرد؛ 1.تصویرسازی ذهنی 2.طراحی  3. اجرا.

بااین‌حال، واضح است که بین طراحی صحنه تئاتر  و طراحی صحنه سینما، تفاوت‌هایی نیز وجود داشته باشد. تفاوت‌هایی در جزئیات مراحل کار و تفاوت‌هایی که به طبیعت هر یک از این رسانه‌ها برمی‌گردد. در ادامه این مقاله، ما قصد داریم تا به طور مختصری به تفاوت طراحی صحنه تئاتر و سینما بپردازیم.

نشان‌دادن واقعیت در طراحی صحنه تئاتر و سینما 

در خیلی از موارد، برای طراحی صحنه تئاتر از طراحی‌ صحنه المانی و نمادین استفاده می‌شود. فرهنگ تئاتر در طی سال‌ها به‌گونه‌ای شکل‌گرفته که مخاطب آن، این نوع از صحنه را درک کرده و حتی می‌پسندد. علاوه‌برآن، محدودیت‌های مکانی هنر تئاتر که کمی جلوتر آن را بررسی خواهیم کرد نیز، باعث ابراز خیلی از این خلاقیت‌ها شده است.
مخاطب تئاتر پذیرفته تا همان طرح‌های نمادین را باور کند. برای مثال، ممکن است که در تئاتری، طراح تنها با یک میز و صندلی، قصد نشان‌دادن یک اتاق را داشته باشد. تماشاگر تئاتر، قبول می‌کند که این را باور کند، اگرچه با واقعیت جهان بیرون تطابقی نداشته باشد. 

بااین‌حال این موضوع در سینما بسیار متفاوت است. طراحی صحنه سینما بیشتر بر پایه واقعیت انجام می‌شود. در سینما نمی‌توان که یک صندلی را در فضای خالی سفیدرنگی گذاشت و انتظار داشت تا مخاطب آن را به‌عنوان اتاق شخصیت بپذیرد؛ طراح باید با عناصر و اکسسوار مختلف و متعددی که با زندگی شخصیت همخوانی دارند، اتاق را شبیه به یک فضا که مشابه واقعیت باشد، طراحی بکند.
البته این به این معنی نیست که صحنه‌های فیلم‌های سینمایی همیشه واقع‌گرایانه هستند. این موضوع به ژانر فیلم هم‌بستگی دارد. مثلاً در فیلم‌های فانتزی، طراح صحنه می‌تواند یک‌دنیای کاملاً خیالی را خلق کند. بااین‌وجود، همان دنیای خیالی هم بر اساس منطقی است که سازندگان فیلم برای مخاطبان ایجاد و ارائه کرده‌اند.

فضای موردنیاز در طراحی صحنه تئاتر 

برای طراحی صحنه تئاتر، فضای محدودتری را برای اجرای طراحی‌ها داریم. تمام داستان نمایش بر روی یک صحنه اتفاق می­افتد درحالی‌که یک اثر سینمایی، ممکن است در مکان­ها و حتی شهر­ها و کشورهای مختلفی رخ دهد. نوع صحنه تئاتر نیز عامل مهمی در طراحی صحنه آن به شمار می‌رود. هر یک از انواع صحنه‌ها که در مبحث طراحی صحنه تئاتر آن‌ها را توضیح داده‌ایم، باعث می‌شوند طراح ویژگی‌های خاصی را در کارش رعایت کند.
برای مثال در یک صحنه‌گردان، می‌توان هر قسمت را برای بخشی از خانه شخصیت‌ها، مثل آشپزخانه، پذیرایی و اتاق طراحی کرد که با چرخیدن صحنه، تماشاگر به یکی از آن‌ها دید داشته باشد. اما اگر همان نمایش را بخواهیم در یک صحنه بلک باکسی ارائه دهیم، می‌توانیم صحنه را به سه قسمت تقسیم کرده، هر یک از قسمت‌های صحنه را به‌عنوان یکی از اتاق‌های خانه طراحی کنیم؛ در نهایت، می‌توانیم با استفاده از نور موضعی توجه تماشاگر را هر زمان که می‌خواهیم به آن قسمتی که می‌خواهیم، جلب کنیم.

بااین‌حال، در سینما طراح آزاد است تا در لوکیشن‌های مختلف، هر نوع طراحی و چیدمانی را که می‌خواهد و مناسب فیلم است به کار گیرد. تعداد صحنه‌های فیلم‌های سینمایی نیز معمولاً بسیار بیشتر از تئاتر است. پس اگرچه برای طراحی صحنه سینما محدودیت‌های طراحی صحنه تئاتر را نداریم، اما مکان‌هایی که در آن‌ها کار می‌کنند و حجم کارش می‌تواند بیشتر باشد.

تفاوت مراحل طراحی صحنه تئاتر و سینما 

اگرچه مراحل کلی طراحی صحنه سینما و طراحی صحنه تئاتر یکسان است، اما در جزئیات و به‌خصوص در مرحله اجرا تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. یک طراح صحنه تئاتر در شروع کار، با یک صحنه خالی روبرو است. او باید از صفر شروع به طراحی و ساخت هر چیزی که در صحنه نیاز است بکند.
از سویی دیگر، طراح صحنه سینما، ممکن است که در لوکیشنی مثل یک خانه که همه چیز در آن آماده است کار خود را شروع کند. البته او می‌تواند تغییراتی در چیدمان و اکسسوار مکان ایجاد کرده یا چیدمان را به کل عوض کند، اما معمولاً نیاز ندارد که خانه را اول بسازد!
لازم به ذکر است که برای پروژه‌هایی مثل فیلم‌های تاریخی یا علمی_تخیلی گاهی طراح صحنه سینما نیز احتیاج پیدا می‌کند که دکور بزند و حتی برای مثال یک شهر را طراحی کرده و بسازد.

سخن آخر

در نهایت، طراحی صحنه چه برای تئاتر باشد و چه برای سینما، رشته‌ای جذاب و پرچالش است؛ تفاوت طراحی صحنه تئاتر و سینما نیز تنها به امکانات و محدودیت‌های کار در هر یک از آن‌ها بر‌می‌گردد. شما مخاطبان گرامی، برای کسب اطلاعات بیشتر درباره هر یک از این دو حوزه، می‌توانید به دسته‌بندی‌های آن‌ها در مجله فرواک مراجعه فرمایید.

نویسنده: نرگس قاسمی